Thực ra, “cá heo nước ngọt” chẳng liên quan gì đến loài cá heo quý hiếm thường xuất hiện ở biển hay sông trong phim tài liệu hay các công viên hải dương học. Đây là loài cá nước ngọt sống chủ yếu ở các khúc sông lớn của miền Tây, thường xuất hiện nhiều vào mùa nước nổi.
Thoạt nhìn, cá có thân hình thon dài, màu trắng bạc với lớp da trơn bóng, phần đuôi và vây ánh đỏ cam rất bắt mắt. Chính dáng vẻ nhanh nhẹn, bóng loáng ấy khiến người dân liên tưởng đến cá heo ngoài biển và đặt tên một cách dí dỏm, thân thương.
“Người miền Tây hay gọi tên con cá, con tôm theo dáng dấp của nó. Con này bơi tung tăng, lưng bóng loáng, thấy giống cá heo quá nên gọi riết thành quen”, ông Bảy (63 tuổi, ngư dân ở Tam Nông, Đồng Tháp), vừa cười vừa giải thích.
Theo ông, cá heo nước ngọt thường gặp ở sông Tiền, sông Hậu, các nhánh sông thuộc Đồng Tháp, An Giang, Cần Thơ… Từ tháng 7 đến tháng 10 âm lịch là mùa cá nhiều nhất. Người dân đánh bắt bằng chài, lưới, lọp ở những đoạn sông nước chảy hiền, phù sa dồi dào. Cá thường nổi lên mặt nước để “thở”, dễ nhìn thấy nhưng bắt được lại chẳng dễ vì chúng bơi nhanh, rất linh hoạt.
Không ít câu chuyện thú vị được bà con kể lại, như có đêm “trúng mẻ” vài chục ký, thu về cả chục triệu đồng. Nhưng nay, cảnh ấy ngày càng hiếm, cá ngoài tự nhiên trở nên quý, giá trị cao hơn hẳn cá nuôi.
Ngày trước, cá heo nước ngọt chỉ quanh quẩn trong bữa cơm gia đình với vài món dân dã: kho tộ, nướng mọi, nấu canh chua. Thịt cá ngọt thanh, béo nhẹ, ít xương dăm, ăn một lần là nhớ mãi. Ngày nay, loài cá này đã thành “đặc sản miền Tây”, được nhiều nhà hàng, điểm du lịch sinh thái đưa vào thực đơn với đủ biến tấu: lẩu mắm cá heo, cá heo um dừa, chiên giòn cuốn bánh tráng, thậm chí có nơi còn sáng tạo thành sashimi kiểu Việt để phục vụ khách phương xa.
Chính vì hiếm dần, giá cá heo nước ngọt hiện thuộc hàng “cao cấp”. Ở chợ quê, một ký cá tươi sống dao động 450.000 – 700.000 đồng tuỳ loại, tùy mùa. Còn trong nhà hàng, một nồi lẩu hay đĩa cá heo nướng cuốn bánh tráng có giá vài trăm nghìn đồng ngang ngửa những món đặc sản sang trọng khác.
Chị Lệ Thu (chủ một quán ăn ở đặc sản Đồng Tháp) chia sẻ: “Khách nghe tên cá heo thì tò mò lắm, tưởng đâu cá heo biển. Nhưng ăn thử rồi thì mê, vì thịt cá chắc, ngọt mà lại không tanh. Có gia đình từ Sài Gòn xuống ăn xong còn đặt mua mang về". Theo chị Thu, khách sành ăn đặc biệt chuộng loại cá bắt tự nhiên vì thịt săn chắc, hương vị đậm đà, không lẫn được với cá nuôi. Có khi muốn thưởng thức phải đặt trước cả tuần, mà vẫn chưa chắc có hàng.
Vậy nên, nhắc đến miền Tây, bên cạnh hủ tiếu, cá linh, bông điên điển, người ta còn nhớ thêm một món “nghe lạ mà quen” cá heo nước ngọt. Và biết đâu, trong hành trình quảng bá ẩm thực và du lịch miệt vườn, món ăn này sẽ còn tiến xa, vừa giữ được hồn quê, vừa góp phần làm nên thương hiệu bền vững cho vùng đất sông nước.
Đoàn Vũ
