Cây dó trầm được mệnh danh là cây xóa đói giảm nghèo của người dân xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Nhờ loại cây này, nhiều gia đình đã trở nên khá giả, xây được nhà, mua được xe, thay đổi cuộc sống.
Được xem là "ông tổ" nghề xoi dó tìm trầm, dù đã bước qua tuổi 97, song cụ Đinh Công Ánh (SN 1928) vẫn rất minh mẫn, tinh anh. Cụ kể: Những năm 1980, xã Phúc Trạch còn nghèo. Xen kẽ sau những ngôi nhà tranh lợp lá cọ là dãy cây dó trầm hàng trăm tuổi sừng sững vươn lên tốt tươi, tỏa bóng mát che chở cho bao thế hệ. Từ những gốc dó vốn chỉ làm củi, chặt bỏ để làm nhà, cụ Ánh học cách tìm trầm.
Trầm hương Phúc Trạch nổi tiếng với chất lượng trầm đứng đầu cả nước.
Khi có kinh nghiệm, cụ Ánh thuê người trong xóm đến làm công, đẽo trầm, còn bản thân tìm kiếm thị trường, xuất hàng vào Nam, ra Bắc. Trải qua thời gian, nghề xoi trầm được "cha truyền con nối" tại Phúc Trạch, biến nơi đây trở thành thủ phủ trầm hương nức tiếng cả nước và nước ngoài. Qua thời gian, cây dó trầm được chuyển từ rừng sâu về trồng trong vườn nhà dân. Từ 1ha, 2ha, đến nay, diện tích trồng cây dó trầm ở xã Phúc Trạch đã đạt trên 300ha với hơn 1.800 hộ trồng, tương đương 98 – 99% tổng số hộ toàn xã.
Sản phẩm chế biến từ cây dó trầm Phúc Trạch được giới chuyên gia đánh giá rất cao. Kết quả nghiên cứu đề tài "Xác định thành phần loài dó bầu có khả năng tạo trầm hương chất lượng cao tại Việt Nam" do Trường đại học Lâm nghiệp thực hiện tại Hà Tĩnh đã bước đầu xác định: Chất lượng cây dó bầu và sản phẩm trầm hương trên đất Hà Tĩnh là tốt nhất thế giới hiện nay.
Người dân xứ này giàu lên nhờ nghề trầm hương.
Song giữa năm 2024, các cơ quan quản lý Nhà nước và các cơ sở sản xuất, kinh doanh sản phẩm từ trầm hương tá hỏa trước thông tin con sâu đục thân trên cây dó trầm Phúc Trạch đã được đăng ký bảo hộ nhãn hiệu ở Hàn Quốc. Đáng nói, cá nhân, đơn vị bảo hộ lại không phải đến từ xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê mà có hộ khẩu tại xứ sở kim chi.
Theo ông Trần Mạnh Hùng, Trưởng phòng Quản lý công nghệ - Chuyên ngành, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh (KHCN), nhãn hiệu "Phuc Trach Agarwood Larva" (tạm dịch là: Ấu trùng Trầm hương Phúc Trạch) đã được bảo hộ nhãn hiệu tại Hàn Quốc. Việc họ đăng ký bảo hộ ở nhóm 3 có nghĩa là các sản phẩm tinh dầu trầm hương khi mang nhãn hiệu "Trầm hương Phúc Trạch" nếu xuất khẩu qua Hàn Quốc sẽ có nguy cơ không được thông quan vì bị cho là hàng nhái, hàng giả. Các đơn vị ở Việt Nam thực hiện đăng ký nhãn hiệu mang tên "Trầm hương Phúc Trạch" tại đất nước Hàn Quốc cũng sẽ bị từ chối do cụm từ này phần lớn trùng với nhãn hiệu đã được bảo hộ.
Sâu đục thân trong cây dó trầm.
Đáng bàn, không chỉ bị đăng ký bảo hộ nhãn hiệu ở Hàn Quốc, qua tra cứu của Sở KHCN, một công ty tại Tp.Hồ Chí Minh cũng đã đăng ký bảo hộ nhãn hiệu "Trầm hương Phuc Trach Agarwood, hình" ở Việt Nam.
Trước thực trạng đó, Sở KHCN Hà Tĩnh đã gửi văn bản đến UBND huyện Hương Khê và "thủ phủ" trầm hương Phúc Trạch hướng dẫn, đốc thúc thực hiện thủ tục đăng ký bảo hộ thương hiệu đối với các sản phẩm đặc sản của địa phương.
Đại diện Sở KHCN Hà Tĩnh cho rằng, trong xu thế hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng hiện nay, với sự chuyển đổi về mô hình kinh doanh cũ sang thương mại điện tử, nguy cơ các sản phẩm, hàng hóa đặc sản của Việt Nam bị mất thương hiệu là rất cao. Để xảy ra tình trạng trên, nguyên nhân chủ yếu là các cơ sở, doanh nghiệp thường không quan tâm đến việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm, dịch vụ của mình, hoặc có thực hiện đăng ký bảo hộ ở Việt Nam nhưng không chú ý một đặc điểm quan trọng của bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ là bảo hộ theo phạm vi lãnh thổ. Do đó, các chủ thể vô tư thực hiện các hoạt động chào bán, liên kết chào bán sản phẩm, hàng hóa ra nước ngoài mà không thực hiện các biện pháp bảo hộ tại các thị trường mình xuất khẩu hàng hóa.
Tại Hương Khê hình thành nhiều làng nghề chế biển sản phẩm từ trầm hương như: nụ trầm, hương trầm, tinh dầu trầm...
"Trong khi đó, hệ quả của việc mất tài sản sở hữu trí tuệ ở nước ngoài sẽ dẫn đến các vấn đề như: mất thị trường, mất cơ hội xuất khẩu ra nước ngoài; phải đối mặt với rủi ro bị kiện tụng, chặn hàng xuất khẩu ở biên giới của nước nhập khẩu và bồi thường thiệt hại; phải bỏ rất nhiều thời gian, chi phí và công sức để đòi lại chính thương hiệu của mình; không được hưởng các lợi ích có được từ các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết gần đây như: CPTPP, EVFTA và RCEP…", ông Hùng nói.
