Ngày này cách đây 33 năm (25/3/1992), Microsoft chính thức phát hành Excel 4.0 – phiên bản đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử phần mềm bảng tính. Không chỉ mang đến hàng loạt cải tiến về giao diện và tính năng, Excel 4.0 còn giúp Microsoft bứt phá trong cuộc cạnh tranh với các đối thủ sừng sỏ lúc bấy giờ như Lotus 1-2-3 và Quattro Pro.
Giao diện của Excel 4.0
Ở thời điểm đầu thập niên 1990, phần mềm bảng tính là “chiến trường” công nghệ đầy cạnh tranh giữa ba cái tên lớn: Lotus 1-2-3, Microsoft Excel và Quattro Pro của Borland. Lotus 1-2-3 – phát hành lần đầu vào năm 1983 – từng là biểu tượng của phần mềm doanh nghiệp, thống trị nền tảng MS-DOS trong suốt gần một thập kỷ. Trong khi đó, Excel ban đầu xuất hiện năm 1985 nhưng trên nền tảng Macintosh, và phải đến cuối những năm 1980 mới bắt đầu len lỏi vào hệ điều hành Windows – vốn đang trong giai đoạn đầu phát triển.
Điểm mấu chốt của cuộc cạnh tranh không nằm ở tính năng đơn thuần, mà ở cách các phần mềm tận dụng được sức mạnh của hệ điều hành mới. Lotus chậm thích nghi với giao diện đồ họa, vẫn trung thành với DOS khi người dùng đang dần chuyển sang môi trường trực quan hơn. Microsoft, ngược lại, chủ động tối ưu hóa sản phẩm cho Windows, mở rộng trải nghiệm bằng chuột, biểu tượng, cửa sổ và menu linh hoạt. Excel 4.0 là ví dụ tiêu biểu nhất cho chiến lược đó.
Ra mắt vào ngày 25 tháng 3 năm 1992, Excel 4.0 mang theo nhiều cải tiến đột phá giúp thay đổi trải nghiệm làm việc với bảng tính. Một trong những tính năng được đón nhận nhất là AutoFill – cho phép người dùng tự động điền chuỗi dữ liệu như số, ngày tháng, nội dung có quy luật chỉ bằng thao tác kéo chuột. Tính năng này, tuy đơn giản, lại giúp giảm đáng kể thời gian nhập liệu và được xem là một trong những yếu tố khiến người dùng gắn bó lâu dài với Excel.
Không dừng ở đó, Excel 4.0 cũng cải tiến mạnh mẽ về mặt giao diện. Hệ thống thanh công cụ, biểu tượng chức năng, và cách tổ chức menu được thiết kế lại để trực quan hơn, dễ tiếp cận hơn với cả người dùng cá nhân lẫn dân văn phòng không chuyên sâu về máy tính. Việc tạo biểu đồ, trực quan hóa dữ liệu cũng trở nên nhanh chóng hơn nhờ khả năng tương tác tốt với chuột và giao diện kéo-thả.
Đáng chú ý, Excel 4.0 là một trong những phiên bản đầu tiên hỗ trợ macro – chuỗi thao tác được ghi lại và tái sử dụng để tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại. Mặc dù ở thời điểm đó còn khá sơ khai, nhưng nền tảng này đã mở đường cho việc tích hợp ngôn ngữ VBA (Visual Basic for Applications) sau này – yếu tố then chốt giúp Excel vượt trội về khả năng tùy biến và xử lý các công việc chuyên biệt.
Sự ra đời của Excel 4.0 cũng là bước đi quan trọng trong chiến lược xây dựng hệ sinh thái phần mềm văn phòng của Microsoft. Việc tích hợp mượt mà giữa Excel, Word và PowerPoint trên Windows tạo lợi thế cạnh tranh lớn, từ đó hình thành bộ Microsoft Office – sản phẩm về sau trở thành tiêu chuẩn toàn cầu trong lĩnh vực năng suất cá nhân và doanh nghiệp.
Tính đến nay, nhiều tính năng cốt lõi xuất hiện lần đầu trong Excel 4.0 vẫn tiếp tục tồn tại và được phát triển trong các phiên bản hiện đại. Từ AutoFill đến macro, từ giao diện thân thiện đến khả năng tích hợp linh hoạt, tất cả đều cho thấy dấu ấn lâu dài của một phiên bản từng được xem là bước ngoặt trong cách con người làm việc với dữ liệu bảng tính.
