Giữa lúc thế giới đang hướng về hội nghị COP30, sự chuyển hướng quan trọng trong chiến lược từ thiện của tỷ phú Bill Gates, người từng được xem là một trong những nhà tài trợ và tiếng nói có ảnh hưởng nhất trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, đã gây chấn động và làm dấy lên nghi ngờ rằng tỷ phú này đang thực hiện một hành động "rút lui trong im lặng" (quiet quitting) khỏi cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.
Thay vì tiếp tục ưu tiên các mục tiêu giảm phát thải đầy tham vọng, Bill Gates đang kêu gọi một sự chuyển dịch nguồn lực khẩn cấp sang các vấn đề nhân đạo trực tiếp: bệnh tật và đói nghèo.
Hoài nghi
Trong suốt hai thập kỷ qua, Bill Gates là gương mặt tiêu biểu của tinh thần lạc quan công nghệ trong lĩnh vực khí hậu. Từ việc sáng lập quỹ Breakthrough Energy, đầu tư vào hàng loạt công nghệ xanh như hydro sạch, thép phi carbon hay nhiên liệu hàng không bền vững, ông từng khẳng định nhân loại "phải phát minh ra con đường đến phát thải ròng bằng 0".
Cuốn sách "How to Avoid a Climate Disaster" (2021) còn được xem như cẩm nang cho các chính phủ và doanh nghiệp đang tìm lời giải cho khủng hoảng khí hậu.
Thế nhưng chỉ bốn năm sau, người ta thấy một Bill Gates khác: thận trọng, bi quan và có phần rút lui. Trong bài viết "Three Tough Truths About Climate" đăng cuối tháng 10/2025, ông kêu gọi giới lãnh đạo toàn cầu "đừng ám ảnh với nhiệt độ toàn cầu" và thay vào đó, hãy tập trung vào việc giúp các quốc gia nghèo thích ứng, củng cố hệ thống y tế, nông nghiệp và hạ tầng để sống chung với một hành tinh ngày càng nóng hơn.
Quan điểm mới được nhà sáng lập Microsoft trình bày trong bài luận gửi đến hội nghị COP30 sắp tới là một sự thách thức thẳng thắn đối với cộng đồng hoạt động khí hậu, những người thường cảnh báo về viễn cảnh "ngày tận thế."
Tỷ phú Bill Gates lập luận rằng biến đổi khí hậu là nghiêm trọng, đặc biệt đối với các quốc gia nghèo nhất, nhưng "sẽ không dẫn đến sự diệt vong của nhân loại." Từ đó, ông kêu gọi các nhà đàm phán và nhà từ thiện dừng việc "ám ảnh" về các mục tiêu nhiệt độ như 1.5°C mà thay vào đó nên tập trung vào việc "cải thiện cuộc sống" bằng cách đầu tư vào y tế và nông nghiệp để giúp các quốc gia nghèo thích ứng với một hành tinh nóng hơn.
"Mặc dù biến đổi khí hậu sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt là đối với người dân ở những quốc gia nghèo nhất, nhưng nó sẽ không dẫn đến sự diệt vong của nhân loại. Đây là cơ hội để tập trung trở lại vào thước đo quan trọng hơn cả khí thải và biến đổi nhiệt độ: cải thiện cuộc sống. Mục tiêu chính của chúng ta nên là ngăn chặn đau khổ, đặc biệt là cho những người sống trong điều kiện khắc nghiệt nhất ở những quốc gia nghèo nhất thế giới", tỷ phú Bill Gates nói.
Câu nói "biến đổi khí hậu sẽ không dẫn đến sự diệt vong của nhân loại" đã trở thành điểm châm ngòi cho làn sóng tranh cãi dữ dội. Đối với nhiều nhà khoa học, đó không chỉ là một tuyên bố sai lệch về mức độ khẩn cấp của khủng hoảng, mà còn là sự thoái lui của người từng cổ vũ mạnh mẽ nhất cho hành động.
Nhà sáng lập Microsoft cho rằng thế giới đã đầu tư quá nhiều tiền vào các nỗ lực giảm phát thải "đắt đỏ và kém hiệu quả", trong khi những vấn đề như nghèo đói, dịch bệnh hay nạn đói mới là nguyên nhân trực tiếp gây đau khổ cho hàng triệu người.
"Chúng ta nên đối mặt với các vấn đề này tương xứng với mức độ khổ đau mà chúng gây ra", Bill Gates lập luận.
Về lý thuyết, đó là một lập luận có vẻ hợp lý, nhưng theo các chuyên gia khí hậu, đây là một sự nhầm lẫn nguy hiểm: bệnh tật, đói nghèo và di cư hàng loạt mà Bill Gates muốn giải quyết đều đang bị trầm trọng hóa bởi biến đổi khí hậu.
Việc ưu tiên các vấn đề cấp bách như xóa đói giảm nghèo và chống bệnh tật, đặc biệt sau khi nguồn viện trợ quốc tế lớn của Mỹ bị cắt giảm, dường như là một lựa chọn nhân đạo. Tuy nhiên, nó bị giới phê bình xem là một lựa chọn sai lầm (false dichotomy). Nhiều nhà khoa học hàng đầu chỉ ra rằng biến đổi khí hậu chính là một "tác nhân làm trầm trọng thêm" mối đe dọa đối với sức khỏe và nạn đói, và việc bỏ bê hành động giảm thiểu sẽ khiến nỗ lực thích ứng trong tương lai trở nên vô vọng.
Bởi vậy Bill Gates đang dựng lên một sự lựa chọn sai lầm giữa việc giảm thiểu khí thải (mitigation) và thích ứng/phát triển (adaptation/development). Họ lập luận rằng biến đổi khí hậu là một tác nhân làm trầm trọng thêm mối đe dọa (threat multiplier) đối với nghèo đói và bệnh tật, và cả hai vấn đề phải được giải quyết đồng thời.
Nhà khí hậu học Michael Mann nhận xét: "Không có mối đe dọa nào lớn hơn đối với các quốc gia đang phát triển hơn cuộc khủng hoảng khí hậu, ông ấy đã đảo ngược mối quan hệ nhân quả."
Điều khiến giới quan sát lo ngại hơn là ảnh hưởng của Bill Gates trong chính trị và công nghệ toàn cầu. Khi ông nói rằng thế giới có thể sống ổn với mức tăng 2 hoặc 3 độ C, thông điệp đó có thể được các ngành nhiên liệu hóa thạch hoặc các chính phủ thiếu cam kết lợi dụng để biện minh cho sự trì hoãn.
An phận?
Sự thay đổi trong giọng điệu của Bill Gates cũng phản ánh sự mệt mỏi đang lan rộng trong giới tinh hoa công nghệ đối với các mục tiêu khí hậu đầy tham vọng. Nếu năm 2021 ông còn cảnh báo rằng "Trái đất sẽ trở nên không thể sống nổi tại xích đạo vào cuối thế kỷ này", thì đến năm 2025, ông lại tin rằng "nhân loại có thể thích nghi với một hành tinh nóng hơn".
Những dấu hiệu ủng hộ cho thuyết "quiet quitting" không chỉ nằm ở lời nói mà còn ở hành động. Sự giảm bớt nhân sự tại nhóm khí hậu Breakthrough Energy của ông và việc quỹ từ thiện của ông vẫn còn đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch, bất chấp cam kết thoái vốn năm 2019, là những bằng chứng vật chất cho thấy sự thiếu cam kết toàn diện.
Đáng chú ý nhất, việc Bill Gates quyết định không tham dự COP30 (hội nghị khí hậu toàn cầu mà bài luận của ông trực tiếp nhắm tới) càng củng cố thêm hình ảnh một người lãnh đạo đang dần tách mình ra khỏi cuộc chiến.
Quan điểm mới này còn mâu thuẫn rõ rệt với những cảnh báo đầy bi quan của chính Bill Gates chỉ vài năm trước, khi ông nhấn mạnh nguy cơ về các điểm bùng phát khí hậu và khủng hoảng tị nạn quy mô lớn. Sự thay đổi từ thái độ khẩn cấp sang thái độ trấn an này, trong bối cảnh toàn cầu đang chật vật tìm kiếm nguồn vốn đầu tư cho năng lượng sạch, có thể được coi là một hành động "đầu hàng" hoặc "chủ nghĩa an phận" (fatalism).
Điều trớ trêu là Bill Gates vẫn nói về "đổi mới công nghệ" như một cứu cánh, dù chính ông thừa nhận rằng các công nghệ chủ chốt như thu hồi carbon trực tiếp hay hydro xanh "vẫn chưa khả thi về mặt quy mô và chi phí". Khi niềm tin vào tiến bộ công nghệ trở nên mâu thuẫn với thực tế triển khai, nhà sáng lập Microsoft dường như chọn cách đặt lại kỳ vọng thay vì đẩy nhanh hành động.
Không ít người cho rằng Bill Gates đang cố đưa ra một cách tiếp cận "thực tế hơn" trong bối cảnh các mục tiêu khí hậu toàn cầu liên tục bị bỏ lỡ. Nhưng khi ông kêu gọi "chuyển hướng" khỏi phát thải để "tập trung vào cải thiện đời sống", câu hỏi đặt ra là: có thể nào cải thiện đời sống mà không giải quyết gốc rễ của khủng hoảng khí hậu?
Là một nhân vật có tầm ảnh hưởng toàn cầu, sự dịch chuyển trọng tâm của Bill Gates mang lại rủi ro gây tổn hại kép. Thứ nhất, nó làm suy yếu động lực và sự cấp thiết của hành động giảm thiểu khí thải. Bằng cách giảm nhẹ mối đe dọa khí hậu, ông vô tình cung cấp điểm tựa cho những người trì hoãn chính sách và các tập đoàn nhiên liệu hóa thạch.
Thứ hai, nó tạo tiền lệ cho việc chuyển hướng nguồn vốn từ các dự án năng lượng sạch và giảm thiểu khí thải sang các dự án thích ứng. Mặc dù thích ứng là cần thiết, việc bỏ bê giảm thiểu sẽ làm tăng thêm chi phí và sự tàn phá mà thích ứng phải gánh chịu trong tương lai.
Tóm lại, dù Bill Gates vẫn giữ lời hứa về đổi mới công nghệ sạch, việc ông công khai ưu tiên y tế và phát triển hơn các mục tiêu nhiệt độ toàn cầu đã tạo ra một khoảng trống lớn trong nỗ lực vận động chính sách khí hậu. Đây không phải là một sự từ bỏ hoàn toàn, nhưng nó là một sự "rút lui chiến lược" có thể gây ra những hậu quả sâu rộng và tiêu cực đối với tương lai chống biến đổi khí hậu của thế giới.
*Nguồn: CNN, Fortune, BI
