Trong một buổi sáng tháng 4 năm 1998, nhà địa chất Sidiki Koné rời làng Moribadou, đi bộ 6 tiếng xuyên qua dãy cao nguyên rậm rạp ở vùng Simandou, miền đông nam Guinea. Trước mặt là rừng, bên trái là rừng, bên phải vẫn là rừng. “Tôi đã tự hỏi: làm sao công việc này có thể thành hiện thực được?”, ông nhớ lại.
Khi ấy, Koné đang làm cho tập đoàn khai khoáng Rio Tinto, mới chỉ biết rằng dưới chân mình là những thân quặng sắt giàu hàm lượng, nhưng chưa ai hình dung nổi quy mô thật sự của chúng.
Gần 3 thập kỷ sau, trong cùng dãy núi đó, cả một hệ thống đường sắt, cảng biển, băng tải và nhà máy điện do các tập đoàn Trung Quốc hậu thuẫn đang chuẩn bị đẩy ra thị trường những chuyến quặng đầu tiên. Mỏ Simandou, từng bị kìm chân bởi đảo chính, bê bối tham nhũng và tranh chấp sở hữu, nay đã trở thành dự án khai khoáng lớn nhất châu Phi với tổng vốn ước tính 23 tỷ USD, chứa ít nhất 3 tỷ tấn quặng sắt có hàm lượng trên 65%, thuộc loại giàu nhất thế giới.
Mỏ Simandou sở hữu quặng sắt có hàm lượng sắt cao nhất thế giới.
Trung tâm trong câu chuyện Simandou bây giờ không còn là nỗi nhọc nhằn của những đoàn khảo sát nữa, mà là sản lượng khổng lồ chuẩn bị tràn ra thị trường và sức nặng của sự hậu thuẫn đến từ Bắc Kinh.
Từ góc độ sản lượng, Simandou là một “cú sốc cung” đúng nghĩa. Theo kế hoạch, khi cả hai cụm mỏ đi vào vận hành đầy đủ, Simandou sẽ xuất khẩu khoảng 120 triệu tấn quặng sắt mỗi năm, tương đương khoảng 5% nguồn cung toàn cầu và gần 10% nhu cầu nhập khẩu của riêng Trung Quốc, nếu tính theo mức tiêu thụ năm 2024. Trong giai đoạn đầu, mỗi bên, liên danh Simfer (Rio Tinto và đối tác Trung Quốc) và Winning Consortium Simandou (WCS) do phía Trung Quốc, Singapore dẫn dắt - đều đặt mục tiêu đạt sản lượng khoảng 60 triệu tấn/năm.
Con số 120 triệu tấn nghe có vẻ trừu tượng, nhưng nếu chia nhỏ ra, đến năm 2028, khi mỏ đạt công suất tối đa, mỗi ngày sẽ có một tàu hàng cỡ lớn chở khoảng 200.000 tấn quặng rời bờ biển Guinea, chủ yếu hướng thẳng về các lò cao ở Trung Quốc.
Trước đó, một số tập đoàn Mỹ và châu Âu, trong đó có Alcoa, ArcelorMittal và Fortescue (Úc), từng bày tỏ quan tâm, nhưng không ai dám cam kết khoản đầu tư khổng lồ cho hạ tầng đường sắt - cảng biển
Chỉ riêng mỏ thuộc liên danh Simfer, Rio Tinto dự kiến mất khoảng 30 tháng kể từ chuyến hàng đầu tiên để nâng dần công suất lên 60 triệu tấn/năm. Với loại quặng giàu tới hơn 65% hàm lượng sắt, mỗi tấn quặng Simandou mang lại hiệu suất luyện kim cao hơn, tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải cho các nhà máy thép đang chịu áp lực cắt giảm khí thải.
Sự xuất hiện của nguồn cung khổng lồ như vậy đúng vào lúc nhu cầu thép của Trung Quốc có dấu hiệu chững lại khiến thị trường quặng sắt không khỏi lo lắng. Các dự báo nội bộ của nhiều “ông lớn” khai khoáng cho rằng giá quặng có thể lùi về quanh 85 USD/tấn trong vài năm tới, khi Simandou tăng tốc sản xuất. Với những nhà sản xuất chi phí cao ở các khu vực khác, đây sẽ là bài kiểm tra khắc nghiệt về khả năng trụ vững trên thị trường.
Cây cầu cao 30 mét được Trung Quốc hậu thuẫn, hoàn thiện chỉ trong 1 tháng.
Đằng sau cú nhảy vọt về sản lượng ấy là một tầng tầng lớp lớp hậu thuẫn từ Trung Quốc, từ vốn, kỹ thuật, công nghiệp chế biến đến cả cỗ máy thương mại nhà nước. Trên danh nghĩa, Simandou vẫn là “sân chơi chung”: Rio Tinto đại diện cho phương Tây, các tập đoàn Trung Quốc, Singapore và chính phủ Guinea cùng nắm cổ phần. Nhưng nếu nhìn vào cấu trúc sở hữu và dòng tiền, có thể thấy cán cân nghiêng rõ về phía các doanh nghiệp Trung Quốc.
Ở phía nam, liên danh Simfer do Rio Tinto dẫn đầu song hành cùng Chalco Iron Ore Holdings, nhánh quặng sắt của tập đoàn nhôm quốc doanh Chinalco. Chinalco cũng là cổ đông lớn nhất của Rio Tinto. Ở phía bắc, WCS quy tụ các tên tuổi gắn chặt với chuỗi nhôm, thép Trung Quốc như China Hongqiao, cùng doanh nghiệp hậu cần của Guinea. Năm 2024, China Baowu Steel Group, tập đoàn thép lớn nhất thế giới, đã hoàn tất thương vụ nắm cổ phần chi phối ở WCS, qua đó “khóa chặt” đầu ra quặng Simandou cho hệ thống luyện thép Trung Quốc.
Không chỉ góp vốn, phía Trung Quốc còn mang cả “bộ công cụ hạ tầng” của Sáng kiến Vành đai - Con đường sang Guinea. Từ doanh trại công nhân, cầu đường sắt đến máy bốc xếp ở cảng, phần lớn đều là các thiết kế được chuẩn hóa, từng được lặp đi lặp lại hàng chục lần ở những tuyến đường sắt cao tốc hay cảng biển trong nước. Một cây cầu đường sắt dài hơn 300 mét, cao gần 30 mét, nối nhánh mỏ với trục đường chính được dựng chỉ trong hơn một tháng, vì bản thân nó là “bản sao” của những cây cầu trên tuyến Bắc Kinh - Thượng Hải.
Để bảo đảm nguồn điện cho hoạt động khai thác, Baowu thậm chí còn xây riêng một nhà máy nhiệt điện phục vụ Simandou, hoàn thành năm 2025, biến khu mỏ thành một “ốc đảo công nghiệp” có thể vận hành gần như độc lập giữa vùng rừng núi hẻo lánh. Tất cả cho thấy đây không chỉ là dự án của Rio hay WCS, mà là một mảnh ghép trong chiến lược dài hạn của Bắc Kinh về an ninh tài nguyên.
Đối với Guinea, sản lượng khổng lồ của Simandou là cơ hội hiếm có để bứt phá khỏi tình trạng nghèo đói kéo dài. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính các mỏ Simandou có thể giúp GDP của nước này tăng hơn 25% vào đầu thập kỷ tới, khi sản lượng ổn định và đường sắt, cảng biển bắt đầu phục vụ thêm những ngành kinh tế khác.
Tổng hợp
