Sau khi hoàn thành sắp xếp và tinh gọn các cơ quan Trung ương, cuộc cách mạng tinh gọn bộ của hệ thống chính trị bước vào giai đoạn thứ hai với việc xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp cơ sở, không tổ chức cấp huyện).
Bên cạnh mục tiêu mục tiêu xây dựng một hệ thống chính trị gọn nhẹ, minh bạch, vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, cuộc cách mạng này còn hướng đến giảm chi thường xuyên để dành nguồn lực cho đầu tư phát triển.
Nhiều cán bộ công chức kỳ vọng, từ nguồn tiết kiệm ngân sách này sẽ dành một phần để nâng lương cho những người ở lại bộ máy hành chính.
Tại Nghị quyết Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đồng ý cải cách tiền lương với phương án tăng lương cơ sở từ 1.800.000 đồng/tháng lên 2.340.000 đồng/tháng.
Lương công chức chỉ đáp ứng tối thiểu nhu cầu cuộc sống
Bà Nguyễn Thị Việt Nga, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tỉnh Hải Dương, khẳng định, những năm qua, Đảng và Nhà nước có nhiều chính sách nhằm nâng cao thu nhập cho các đối tượng hưởng lương từ ngân sách, bao gồm công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và cán bộ hưu trí.
Chúng ta có rất nhiều đợt tăng lương và gần đây nhất là từ ngày 1/7/2024, mức lương cơ sở được điều chỉnh tăng từ 1.800.000 đồng/tháng lên 2.340.000 đồng/tháng (tương đương mức tăng 30%), cũng là mức tăng cao nhất từ trước đến nay.
Tuy nhiên, bà Nga nhìn nhận, lương của cán bộ, công chức hiện nay có hai điểm bất cập.
Thứ nhất, mặc dù được tăng lương qua nhiều lần nhưng nhìn chung lương cán bộ, công chức của Việt Nam vẫn còn thấp so với mặt bằng cuộc sống.
" Nghĩa là công chức vẫn sống khá chật vật với mức thu nhập hiện nay, đặc biệt là những công chức sống và làm việc tại các đô thị lớn ", bà Nga nói.
Điểm bất cập thứ hai được vị ĐBQH nhắc đến là cách chi trả lương hiện nay còn tương đối lạc hậu khi vẫn tính theo thang, bảng lương và tính nâng lương định kỳ mà không trả lương theo vị trí việc làm.
Mặc dù đề án trả lương theo vị trí việc làm được chúng ta ấp ủ từ lâu nhưng đến thời điểm hiện tại vẫn chưa hội tụ đủ tất cả điều kiện để thực hiện.
dbqh nguyen thi viet nga.jpgĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga
Nhận định lương của công chức hiện nay đáp ứng được tối thiểu như cầu cuộc sống, bà Nga cho rằng, để thỏa mãn được mong muốn của đội ngũ hưởng lương từ ngân sách Nhà nước thì cần nỗ lực hơn nữa để cải thiện lương khu vực công.
" Lương thấp cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng tham nhũng, tham nhũng vặt, chây ì trong công việc… Vì thu nhập thấp, người ta sẽ không mặn mà với công việc; lương thấp buộc nhóm đối tượng này phải làm thêm việc để cải thiện cuộc sống nên không thể toàn tâm, toàn ý cho công việc chính được ", nữ ĐBQH nói.
Theo bà Nguyễn Thị Việt Nga, lương thấp còn là rào cản khi thu hút nhân tài, chế độ đãi ngộ ở khu vực công hiện nay không đáng kể so với mức lương ở khu vực tư, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài…
" Doanh nghiệp tư nhân sẵn sàng bỏ khoản tiền lớn, chế độ đãi ngộ hấp dẫn để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao. Vì vậy mức lương khu vực công không được cải thiện mang lại nhiều hạn chế, cản trở cho sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung ", bà Nga bày tỏ.
Bộn bề khó khăn sau sáp nhập
Chia sẻ với Báo Điện tử VTC News , ông Nguyễn Thanh Giang, cán bộ Sở Kế hoạch Đầu tư (nay là Sở Tài chính) tại một tỉnh thuộc Đồng bằng Sông Hồng, cho biết địa phương nơi ông sống và công tác có trong danh sách sáp nhập, dự kiến ông phải di chuyển hơn 40km để làm việc ở địa điểm mới.
" 40km là khoảng cách quá xa so với chỉ 2,5km như hiện tại. Nếu đi về trong ngày bằng ô tô cá nhân thì quá tốn kém tiền xăng dầu, cầu đường. Nếu đi bằng xe máy thì tuy tiết kiệm chi phí hơn một chút nhưng lại rất vất vả và mất an toàn, về lâu dài cũng sẽ không đảm bảo sức khỏe để làm việc. Nếu đi bằng phương tiện công cộng thì lại bị động về thời gian, giờ giấc. Tôi đang chưa biết tính sao cho vẹn nhiều đường ", anh Giang nói.
Anh Giang còn lo lắng về việc ăn ở, sinh hoạt ở địa phương mới hoàn toàn xáo trộn, đảo lộn so với hiện tại. Thậm chí anh có thể phải thuê nhà trọ, ăn cơm bụi.
" Tính sơ bộ, với mức lương khoảng hơn 9 triệu đồng, cộng với hơn 1 triệu tiền phụ cấp như tôi đang hưởng thì sẽ chỉ đủ chi phí cho bản thân vì phát sinh nhiều khoản mới. Các khoản tiền để hỗ trợ thêm cho gia đình sẽ không được đảm bảo.
Do đó, nếu buộc phải di chuyển xa nhà, nhiều người trong cơ quan tôi và những sở, ngành khác lo sẽ phải xin nghỉ để về làm việc khác vì không trụ nổi nếu không được tăng lương ", anh Giang nói thêm.
Đồng tình với chia sẻ của vị cán bộ Sở Tài chính, ông Dương Khắc Mai, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Đắk Nông dẫn ví dụ của chính mình. Ông kể, khi tách tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông, gia đình ông đang ở Đắk Lắk nhưng ông phải di chuyển về Đắk Nông làm việc, đến nay là sang năm thứ 22.
" Những khó khăn ban đầu là môi trường sống mỗi địa phương mỗi khác, giá cả ở các nơi cũng không giống nhau. Rồi ngay cả những tỉnh được đặt là đơn vị hành chính mới cũng có khó khăn về đất đai, tài nguyên, cơ sở hạ tầng phục vụ cán bộ làm việc. Phải mất một thời gian dài tôi mới thích nghi được với cuộc sống mới và khắc phục những khó khăn ", ông Mai nói.
ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga cũng cho rằng, việc sáp nhập sẽ khiến một lượng lớn cán bộ của các cơ quan cấp tỉnh phải di chuyển chỗ làm.
" Trong những địa phương sáp nhập, có những nơi có thể là 2 tỉnh sáp nhập, có nơi lại do 3 tỉnh sáp nhập. Lại có những khu vực vùng đồng bằng di chuyển thuận lợi nhưng cũng có những khu vực vùng núi, vùng biển có thể di chuyển đến cả trăm km, đường sá khó khăn. Có thể có những cặp vợ chồng đều là công chức ở tỉnh nên buộc phải dịch chuyển cả gia đình đến nơi làm việc mới. Đây là những khó khăn không dễ khắc phục và khó có thể kể hết ", bà Nga nói.
Nhiều ý kiến cho rằng, cần tăng lương cho công chức để tạo động lực, nâng cao hiệu quả thực thi công vụ sau sáp nhập tỉnh thành, bỏ cấp huyện, cơ cấu lại cấp xã.
Cấp tốc tăng lương để hỗ trợ
Theo bà Nguyễn Thị Việt Nga, Đảng và Nhà nước xác định tăng lương là cái đích hướng đến của mọi quyết sách, trong đó có cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy lần này.
" Thực hiện cải cách bộ máy với mục tiêu tạo ra bộ máy tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả, giảm chi thường xuyên để đầu tư cho phát triển. Khi ổn định bộ máy, kinh tế phát triển thì những người làm việc tại khu vực công sẽ được trả lương một cách xứng đáng ", bà Nga nhấn mạnh.
Song, nữ ĐBQH cho rằng, thực hiện cải cách tiền lương không đơn thuần là tăng lương mà là thay đổi cách tính lương và cách trả lương theo vị trí việc làm và theo năng lực của cá nhân. Bên cạnh đó, để khu vực công có thể cạnh tranh với tư nhân trong việc thu hút nhân tài thì ngoài tiền lương, chế độ an sinh đi kèm cần được đảm bảo.
Với riêng những cán bộ ở tỉnh bị sáp nhập, nhiều ý kiến cho rằng nhất thiết phải xem xét tăng lương để hỗ trợ, làm giảm bớt gánh nặng chi phí đang dồn lên họ, giúp họ có thêm động lực để gắn bó với công việc, góp phần phục vụ bộ máy Nhà nước.
Theo đó, mức tăng phải từ 30-40% để họ đảm bảo chi phí sinh hoạt, ổn định cuộc sống, yên tâm làm việc.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đồng tình và nhấn mạnh, việc tăng lương là vô cùng quan trọng, khẩn thiết, để cán bộ công chức, viên chức tận tâm, tận lực ngay từ những ngày làm việc đầu tiên sau khi sáp nhập.
Sau sáp nhập, giai đoạn đầu chắc chắn sẽ rất khó khăn vì việc tinh gọn bộ máy không có nghĩa là giảm bớt khối lượng công việc, thậm chí còn nhiều hơn, đặt ra yêu cầu về nâng cao năng lực, trách nhiệm của đội ngũ công chức. Đúng lúc này mà chúng ta mất đi những cán bộ có năng lực, đã được tuyển chọn kỹ càng thì thật lãng phí, sẽ khiến khó khăn chồng chất khó khăn.
Vì thế, để giữ chân và tạo động lực cho họ yên tâm cống hiến thì Nhà nước cần có ngay chính sách cụ thể và việc tăng lương là thiết thực nhất. Nếu chưa kịp tăng lương thì cần hỗ trợ bằng tiền cho các khoản như chi phí đi lại, tiền ăn, tiền tăng ca…
Ngoài ra, bà Nga cũng đề xuất chính sách hỗ trợ về phương tiện đi lại và nói: " Bây giờ nhiều doanh nghiệp còn có xe đưa đón công nhân. Do vậy, chúng ta cũng phải tính đến phương án này ".
Với những địa phương không thể đi lại trong ngày, theo bà Nga, cần thêm sự hỗ trợ về chỗ ở như nhà công vụ, nhà ở xã hội để viên chức yên tâm công tác.
Đồng quan điểm, ông Dương Khắc Mai nhấn mạnh, trong quá trình tinh giản bộ máy, cắt giảm biên chế, mỗi cán bộ còn lại phải làm việc bằng 3,4 người. Với sự đóng góp như thế thì rất cần đồng lương tương xứng và những chính sách hợp lý đi kèm, nhất là với những người phải di chuyển đến địa phương mới để làm việc.
" Những chính sách đó có thể là hỗ trợ về phương tiện đưa đón, về chỗ ăn, chỗ ở…Nhưng về dài hạn, phải tăng lương để họ thấy công sức bỏ ra được ghi nhận và quan trọng là những chi phí họ phải bỏ thêm được bù đắp.
Không nên để thu nhập không còn lại bao nhiêu sau khi trừ đi các khoản chi phát sinh sau sáp nhập. Có như thế họ mới có thể cống hiến toàn bộ năng lượng, sức lực, trí tuệ, tâm huyết của mình cho nhiệm vụ mới ", đại biểu Mai kiến nghị.
Trong khi đó, PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) nêu quan điểm, về tiền lương thì buộc phải thực hiện theo thang bảng lương, theo chế độ nên không thể muốn là hỗ trợ tăng ngay được.
" Tuy nhiên, sau khi sáp nhập, sắp xếp lại công việc, rất có thể Nhà nước sẽ có chế độ, kinh phí để bù đắp cho cán bộ di chuyển đến nơi công tác mới, không để họ bị thiệt thòi. Tôi cũng tin rằng sẽ có cả sự bố trí địa bàn, không gian địa lý phù hợp nhất để giảm bớt khó khăn cho cán bộ, công chức, viên chức ", ông Phúc nói.
Đồng tình với phương án nên tăng hỗ trợ về mặt tài chính, chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú, nguyên Giám đốc Sở Thương mại Hà Nội nêu ý kiến, ngoài mức lương đang có, cần thêm chính sách hỗ trợ bằng 50% mức lương hiện hưởng.
" Ví dụ nếu mức lương của cán bộ Nhà nước đang là 10.000.000 đồng/tháng thì nên hỗ trợ thêm 5.000.000 đồng/tháng. Ngoài ra, ở các tỉnh, thành phố khác nhau, mức chi phí cũng có thể khác nhau. Vì thế, cần xem xét tính toán mức hỗ trợ cụ thể bằng cách tính cả mức chênh lệch giá cả hàng hóa, chi phí sinh hoạt hàng ngày ", ông Phú nói.
Điều chỉnh tiền lương theo GDP
Cùng bàn luận, ĐBQH Nguyễn Quang Huân (Đoàn Bình Dương) cho biết, công việc sáp nhập địa giới hành chính sẽ làm biến động số lượng công chức.
" Sau khi công việc này hoàn tất, Quốc hội có thể giao Chính phủ làm đề án về cải cách tiền lương. Khi số lượng công chức thay đổi, chức năng nhiệm vụ của cán bộ sẽ khác đi, ví dụ công chức xã dự kiến đảm nhận thêm 85% nhiệm vụ của huyện thì mức lương phải khác, hay cán bộ cấp huyện về xã hay lên tỉnh thì như thế nào… ", ông Huân đặt vấn đề.
đbqh nguyen quang huan.jpgĐBQH Nguyễn Quang Huân
Theo vị ĐBQH, chúng ta nên đặt ra công thức, cứ GDP tăng tới chừng nào thì chúng ta thay đổi tiền lương tương ứng đến đó. Nói cách khác là tăng lương theo tăng GDP, bởi việc cán bộ, công chức quản lý nền kinh tế 45 tỷ USD rất khác với quản lý nền kinh tế 450 tỷ USD.
Còn nếu tiền lương cứ tăng theo cách để chống lạm phát hoặc chỉ đặt mục tiêu để bảo đảm đời sống thì không khuyến khích được cán bộ, công chức, viên chức.
" Vì khi làm việc tại khu vực công, ngoài tự hào vị trí xã hội, người ta phải yên tâm thu nhập thì mới cống hiến và đó cũng là cách chống tham nhũng ngay từ đầu. Khi lương đủ, cán bộ, công chức đủ trang trải, nuôi gia đình, xứng đáng với đóng góp GDP tăng trưởng thì họ sẽ không muốn tham nhũng, thấy e ngại khi dính vào tham nhũng, bởi họ có thể mất đi thu nhập rất lớn ", đại biểu phân tích.
Để cải cách toàn diện, đại biểu tỉnh Bình Dương đề xuất phải đưa ra công thức tính và căn cứ theo GDP hằng năm.
" Có thể chúng ta không kịp làm lần này, nhưng về lâu dài phải làm như thế mới là giải pháp căn cơ. Nếu làm được thế, chúng ta cũng đỡ vất vả với việc phải đi tích trữ, huy động các nguồn ngân sách để dự trữ như hiện nay ", ĐBQH Nguyễn Quang Huân gợi mở.
Vị ĐBQH đoàn Bình Dương lưu ý, tới đây khi tăng lương cần đánh giá công bằng, tránh cào bằng.
