Người dân tìm hiểu xe máy điện tại Ngày trải nghiệm xanh (tỉnh Khánh Hòa) - Ảnh: QUANG ĐỊNH
Dù cho rằng có nhiều thách thức khi thực hiện các mục tiêu đặt ra, nhất là khi tăng trưởng của VN vẫn chủ yếu dựa vào những nguồn lực cũ, các chuyên gia và đại biểu
Chúng ta đặt ra mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Tuy nhiên, muốn đạt được mục tiêu này, trước hết phải vượt qua được bẫy thu nhập trung bình.
Kinh nghiệm cho thấy nhiều nước phát triển tại châu Á đều có giai đoạn tăng trưởng đột phá, bứt tốc và thường tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt được xấp xỉ hai con số, hoặc hai con số hoặc trên hai con số trong một khoảng thời gian ổn định. Như vậy để đạt được mục tiêu là nước thu nhập cao, phát triển phải có giai đoạn tăng trưởng bứt tốc.
Ở đây cần thấy nguy cơ chúng ta rơi vào bẫy thu nhập trung bình rất cao. Việt Nam đứng tốp đầu thế giới về nhiều mặt hàng xuất khẩu như may mặc, điện tử... Nhưng năng suất lao động lại thuộc diện thấp. Điều này cho thấy mô hình tăng trưởng của chúng ta trong nhiều năm qua là mô hình tăng trưởng dựa vào gia công, lắp ráp là chính.
Đặc biệt các sản phẩm xuất khẩu chiến lược như điện tử, may mặc chủ yếu là gia công, lắp ráp. Điều này dẫn đến hậu quả là dù xuất khẩu rất nhiều nhưng phần để lại cho trong nước rất ít, lợi nhuận chủ yếu được chuyển về cho nước mẹ của các doanh nghiệp FDI. Như vậy chúng ta tăng trưởng được 1, các nước mẹ của doanh nghiệp FDI được 2 - 3, thậm chí 5. Mô hình này gọi là tăng trưởng hộ.
Chính vì vậy, phải tìm con đường khác và xác định mô hình tăng trưởng mới. Trung ương đã xác lập rõ mô hình tăng trưởng mới là dựa vào khoa học công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo. Theo đó phải dựa vào các sản phẩm, chuỗi cung ứng và nắm vị trí ở mức làm chủ trong chuỗi giá trị đó. Từ đó mang lại giá trị cao, chứ không phải ở khâu thấp nhất.
Để làm chủ được nhanh nhất cần dựa vào các ngành công nghiệp mới, công nghiệp 4.0 đã đặt ra như trí tuệ nhân tạo (AI), các vấn đề về số, phát triển thông minh, điều khiển tự động... Bên cạnh đó cần tạo ra nền kinh tế tự chủ. Theo đó, thay vì hội nhập sâu rộng, thu hút FDI vào rồi đứng đằng sau và đi phục vụ thì nay cần phải nâng vị thế để đi ngang hàng họ.
Với năm 2025, dự kiến tăng trưởng kinh tế đạt trên 8% song chủ yếu dựa vào các cố gắng, nỗ lực và khai thác các động lực truyền thống là chính như tăng đầu tư công, tăng tiêu dùng trong nước, đẩy mạnh sản xuất gia công. Do đó muốn đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số từ năm 2026, chắc chắn phải có mô hình tăng trưởng mới như Trung ương đã đề ra là dựa vào khoa học công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo.
* TS LÊ QUỐC PHƯƠNG (nguyên Phó giám đốc Trung tâm Công nghiệp và Thương mại, Bộ Công Thương):
Phải dựa vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo
Chúng ta đặt mục tiêu tăng trưởng hai con số và trong 20 năm tới sẽ trở thành nước phát triển với công nghiệp hiện đại, với mức thu nhập bình quân đầu người lên 15.000 USD so với mức 4.500 USD hiện tại.
Nhìn lại giai đoạn phát triển của chúng ta kể từ Đổi mới đến nay, chỉ có 1 năm đạt được mức cao nhất là 9,5% vào năm 1996.
Mức tăng trưởng mạnh ấy do Đổi mới, nhưng trực tiếp là do năm đó FDI vào kỷ lục, tiêu dùng tốt hơn so với trước, còn xuất khẩu vẫn chưa có gì. Vậy liệu chúng ta có đạt tăng trưởng 10% không, khi đây là bài toán không đơn giản và động lực chính để tăng trưởng là gì?
Có thể nhìn vào động lực truyền thống như xuất khẩu thời gian qua tăng rất mạnh. Tuy nhiên trong bối cảnh thế giới bất ổn cả về địa chính trị và kinh tế, Mỹ áp đặt thuế đối ứng lên khắp các nước, đặt ra vấn đề là xuất khẩu và thu hút đầu tư nước ngoài có thể tiếp tục tăng nhưng liệu có tăng mạnh nữa hay không?. Đầu tư công cũng rất ì ạch, trong khi đầu tư tư nhân xu hướng chung giảm, chủ yếu do tăng vốn, tăng cổ phần từ dự án cũ, trong khi tiêu dùng cũng đang chững lại.
Về sản xuất, muốn tăng trưởng cần phải tạo ra được những động lực mới. Chúng ta đang tập trung vào các ngành như chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn nhưng vẫn đang rất mới, đòi hỏi chi phí lớn và đang bắt đầu manh nha. Mô hình tăng trưởng của chúng ta vẫn trông chờ vào mô hình tăng trưởng cũ, tức là dựa vào vốn, lao động, tài nguyên.
Điển hình là để tăng 8% và mục tiêu năm sau là 10%, chúng ta đang nới lỏng chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa, tạo ra lượng vốn để kích thích thị trường. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn tới lạm phát. Ví dụ như việc Chính phủ yêu cầu bỏ room tín dụng vốn duy trì 15 năm nay cũng có thể tạo nguy cơ về nợ xấu.
Vì vậy thực tế đặt ra yêu cầu chúng ta phải chuyển sang mô hình mới, năng suất lao động cao hơn, chất lượng, tập trung vào khoa học công nghệ là nền tảng cốt lõi. Chỉ khi đó mới tạo nên sức bật cho nền kinh tế tăng trưởng một cách bền vững và thực hiện hiệu quả hơn định hướng tăng năng suất dựa vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và năng suất.
* Đại biểu Quốc hội NGUYỄN QUANG HUÂN (TP.HCM):
Nhiều yếu tố bền vững vẫn chưa được khai thác triệt để
Việc Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng hai con số từ năm 2026 hoàn toàn có thể đạt được, bởi chúng ta còn nhiều dư địa cho tăng trưởng. Trong năm 2025 này, dự kiến mức tăng trưởng đạt trên 8% và chủ yếu dựa vào các nguồn lực truyền thống như xuất khẩu, bất động sản, FDI...
Dù vậy nhiều yếu tố mang tính bền vững hơn vẫn chưa được khai thác triệt để như về khoa học, công nghệ, chuyển đổi số, phát triển kinh tế tư nhân... Tuy nhiên, tư duy mới của Chính phủ cũng đã thể hiện rõ qua việc chuyển từ "bảo vệ môi trường thụ động" sang "kinh tế môi trường chủ động", thể hiện trong quyết định 1894 về phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam giai đoạn 2025 - 2030.
Đây là bước đột phá rất đáng ghi nhận, cần được cụ thể hóa trong các báo cáo kinh tế - xã hội và kế hoạch phát triển giai đoạn tới. Năm 2026 có thể coi là năm bản lề chuyển giao, khi Việt Nam vừa tiếp tục khai thác những nguồn lực truyền thống, vừa phải bắt đầu thể chế hóa các cơ sở cho phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Muốn làm được điều đó, trước hết cần xây dựng rõ khái niệm, tiêu chí, bộ công cụ đánh giá.
Với việc Trung ương xác lập mô hình tăng trưởng mới dựa trên chuyển đổi số, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là hoàn toàn đúng đắn. Tuy nhiên, để mô hình tăng trưởng mới đi vào thực tiễn, cần phải cụ thể hóa các công cụ triển khai, trong đó kinh tế học hành vi là một thành tố không thể thiếu. Nếu chỉ dựa vào lý trí, quyết tâm chính trị của Nhà nước mà không có sự tham gia, đồng thuận, chuyển động của toàn dân sẽ khó thành công.
Các đề xuất, sáng kiến tại Toàn cảnh Kinh tế tư nhân ViPEL đều được ủng hộ
