
Các tác phẩm của tác giả đoạt giải Nobel 2024 Han Kang tại hiệu sách Kyobo ở Gwanghwamun, Seoul - Ảnh: Yonhap
Sau Nobel, nhiều tác giả không còn viết thêm được bất kỳ tác phẩm đáng chú ý nào nữa, những người khác thì khó chịu do mất đi sự riêng tư. Tệ hơn nữa, có cả những nhà văn rơi vào khủng hoảng tinh thần sau khi được Nobel Văn học!
Giải Nobel, cùng khoản tiền thưởng 10 triệu kronor
Nhà văn Thụy Điển Harry Martinson
Hội chứng Nobel
Vấn đề ở chỗ nhà thơ tài năng này đồng thời là thành viên của Viện Hàn lâm Thụy Điển - cơ quan chịu trách nhiệm trao giải từ năm 1901, nên quyết định đã gây ra rất nhiều tranh cãi về chuyện xung đột lợi ích.
Những chỉ trích và điều tiếng dấy lên khiến Martinson rơi vào trầm cảm và suy sụp hoàn toàn. Bốn năm sau, nhà thơ từng được ca ngợi ở lễ trao
Giải Nobel Văn chương 2024 được trao cho nhà văn Hàn Quốc Han Kang
Đáng nói, "lời nguyền Nobel" không chỉ giới hạn ở hạng mục Văn chương, nơi mà danh tiếng nhà văn thường thay đổi hẳn sau một đêm. Với các hạng mục khác, điều này cũng có thể xảy ra, nhất là nếu người nhận giải vẫn còn đang trong thời kỳ làm việc sung mãn.
Một số học giả Nobel, sau khi đạt được sự công nhận cao nhất trong lĩnh vực của mình, không còn công bố được các nghiên cứu có trọng lượng nữa, một số người thậm chí chuyển sang phát biểu về các vấn đề họ không phải là chuyên gia.
Ví dụ, nhà vật lý Roger Penrose, bác sĩ Luc Montagnier, và nhà kinh tế học Joseph Stiglitz đều bị cho rằng đã mắc vào lời nguyền Nobel. Javier Aparicio Maydeu, giáo sư văn học Tây Ban Nha và văn học so sánh tại Đại học Pompeu Fabra (Barcelona), nhận xét: "Nhận giải Nobel chưa bao giờ là điều tồi tệ, nhưng một số tác giả giành được nó, như Camilo José Cela, Nadine Gordimer, J. M. G. Le Clézio hay Herta Müller, đã không viết được bất cứ thứ gì đáng kể sau khi nhận giải và ngày nay, nói theo nghĩa văn học, họ đã chết: rất ít người còn đọc họ nữa".
Tuy nhiên, niềm bất hạnh này không ảnh hưởng đến tất cả những người chiến thắng như nhau. "Những nhà văn có một sự nghiệp lâu dài và một vũ trụ riêng, như Patrick Modiano, hoàn toàn không bị ảnh hưởng.
Những người được trao giải vì những lý do không hoàn toàn là nghệ thuật hoặc văn học, mà vì lý do địa chính trị, chẳng hạn như Orhan Pamuk, có thể bị ảnh hưởng. Nhiều người trở thành những diễn giả hạng sang, mất đi cường độ sáng tạo và phí hoài tài năng văn chương của họ", giáo sư Maydeu nhận định.

Nhà văn Gabriel García Márquez
Danh tiếng trở thành gánh nặng
Gabriel García Márquez cũng sợ đoạt giải Nobel, nhưng vì những lý do khác. Ông tin rằng giải thưởng tương đương với bản án tử hình, theo nghĩa đen: ông nhận thấy nhiều người đoạt giải, như Albert Camus, Juan Ramón Jiménez, Pablo Neruda, Luigi Pirandello và André Gide đã qua đời chưa đầy bảy năm sau. John Steinbeck, người cũng nằm trong nhóm không may mắn đó, từng mô tả
Nhà văn Doris Lessing
Doris Lessing, đoạt giải năm 2007, biết tin khi đang bước ra khỏi taxi trên đường về nhà. "Ôi, Chúa ơi!" - bà nói, không phải với giọng vui mừng, mà với sự bực bội rõ ràng.
Elfriede Jelinek và Herta Müller, những người quý trọng sự riêng tư và nổi tiếng là khó tính (đặc điểm tính cách của không ít nhà văn lớn), cũng không hề nhảy cẫng lên vì vui sướng.
Một trong những người đoạt giải gần đây nhất, Annie Ernaux (2022) thừa nhận rằng giải Nobel không làm bà "vui chút nào": phần nghi lễ thì "nặng nề" và những ồn ào sau đó khiến bà "mất đi thời giờ cho viết lách".
"Giải thưởng đã biến tôi thành một nhân vật của công chúng. Trước đây, tôi chỉ là một nhà văn. Bây giờ tôi là một biểu tượng, một hình tượng, tất cả những từ ngữ khoa trương đó đều không có ý nghĩa gì đối với tôi", bà nói với El Pais. "Tôi cảm thấy mình như trở thành một bức tượng... được diễu rước qua các giáo xứ khắp nước Pháp".
Với những nhà văn quen sống khép kín và không thích công chúng chú ý (tức là hầu hết bọn họ), giải thưởng là một cú đẩy họ vào hố thẳm của vinh quang, điều mà họ thấy có thể thấy rất khó đối phó, nhất là nếu đã cao tuổi.
Cuối những năm 1990, ngay sau khi trở thành người đoạt giải Nobel đầu tiên từ vùng Caribê, Derek Walcott tuyên bố đó là "khoảng thời gian thực sự tồi tệ" vì ông phải đáp ứng quá nhiều những yêu cầu từ khắp nơi trong một thế giới "đòi hỏi thái quá nơi tôi".
"Giải thưởng đòi hỏi nỗ lực cá nhân đáng kể vì danh tiếng lớn lao mà nó mang lại", Diego Moreno, biên tập viên của Nórdica, nhà xuất bản độc lập có ba người đoạt giải Nobel - Tomas Tranströmer, Peter Handke và Jon Fosse - nói.
"Tôi không nghĩ là giải thưởng có bất kỳ tác động xấu nào, nhưng có những tác giả thích sự chú ý của công chúng hơn, và những người khác thì không sẵn lòng xuất hiện trên các phương tiện truyền thông".
"Giải thưởng là vinh dự lớn lao, nhưng cũng là một trách nhiệm và sự ràng buộc", Pilar Reyes, giám đốc biên tập của Penguin Random House, đồng tình.
"Nó trở nên có vấn đề khi người đoạt giải bị buộc phải đại diện cho một quốc gia hoặc một ngôn ngữ, điều vốn mâu thuẫn với một trong những đặc điểm thiết yếu của việc trở thành nhà văn: sự tự do tuyệt đối và việc người đó không có trách nhiệm phải ủng hộ bất kỳ sứ mệnh nào", Reyes nói.
Còn với Sigrid Kraus, giám đốc biên tập của Salamandra cho đến năm 2022, mọi chuyện phụ thuộc vào "tính cách của các nhà văn và thời điểm họ nhận giải". "Đối với những tác giả thích ẩn dật, đó có thể là một lời nguyền thực sự.
Ban đầu, họ chấp nhận giai đoạn mới này của cuộc đời mình, nhưng sau một thời gian, nó là một gánh nặng", Kraus nói. Kraus tin rằng những người nhận giải như một sự tôn vinh sẽ tận hưởng nó nhiều hơn.
"Điều gắn kết mọi người lại là niềm vui khi thấy sách của họ được tái bản và, xin đừng lừa dối bản thân, phần thưởng tài chính đi kèm". Quả thật, bất chấp những lời chỉ trích và kêu ca, hầu như không ai chối bỏ giải Nobel.
Năm 1964, Jean-Paul Sartre từng từ chối giải Nobel và khoản tiền thưởng vì lo ngại nó sẽ ảnh hưởng lên đường lối sáng tác của ông, và do ông không muốn "dính dấp đến tổ chức nào hết". Cho đến nay, ông vẫn là nhà văn duy nhất từ chối giải thưởng trong toàn bộ lịch sử Nobel Văn học.
Với giải Nobel Văn học năm nay, Gerald Murnane đang được đánh giá là ứng cử viên sáng giá nhất, nhưng theo nhận định của Mathilde Montpetit, nhà nghiên cứu ở Đại học New York và là người đã dự đoán đúng người chiến thắng trong ba năm liên tiếp, chính vì vậy mà nhà văn người Úc sẽ không thể chiến thắng.
Viết trên tờ The Berliner, Montpetit nhận định có bốn quy tắc để dự đoán ai sẽ giành giải Nobel Văn học:
(1) Giải thưởng thường được trao luân phiên giữa nam và nữ.
(2) Người chiến thắng sẽ không phải là một nhân vật gây tranh cãi về chính trị.
(3) Giải thưởng thường được luân phiên giữa các châu lục qua từng năm.
Và (4), cũng là quan trọng nhất: Viện Hàn lâm Thụy Điển sẽ không bao giờ trao giải thưởng cho người mà ai cũng nghĩ sẽ thắng.
Vì vậy năm nay, Montpetit không đặt cược vào những cái tên được yêu thích nhất trong danh sách cá cược như Murnane, László Krasznahorkai (người Hungary) hay Cristina Rivera Garza (Mexico). Thay vào đó, bà dự đoán nhà văn Amitav Ghosh sẽ trở thành người Ấn Độ thứ hai giành giải thưởng này, 112 năm sau Tagore.
