Theo The Independent, vào tháng 3 năm 2011, Nhật Bản đã phải đối mặt với một trong những thảm họa thiên nhiên khủng khiếp nhất trong lịch sử hiện đại. Trận động đất mạnh 9,1 độ Richter, kéo theo cơn sóng thần cao hàng chục mét, đã tàn phá Đông Bắc Nhật Bản, cướp đi hơn 18.000 sinh mạng và gây ra thảm họa hạt nhân tại Fukushima. Ngay sau đó, các nhà khoa học quốc tế đang làm việc không ngừng nghỉ để hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây ra thảm họa này, đồng thời cảnh báo nguy cơ tương tự có thể tái diễn trong tương lai.
Chuyến thám hiểm 405: Khám phá tận "trái tim" của đới hút chìm
Chuyến thám hiểm 405 của Chương trình Khám phá Đại dương Quốc tế (IODP) đã mở ra một cuộc hành trình quan trọng trong việc giải mã nguyên nhân của trận siêu động đất 2011. Từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2024, các nhà khoa học quốc tế đã thực hiện một nghiên cứu ngoài khơi Nhật Bản bằng tàu khoan khoa học Chikyu là một trong những giàn khoan lớn nhất thế giới. Mục tiêu chính của chuyến đi là khoan sâu vào đáy biển, đặc biệt là vào vùng đứt gãy từng gây ra thảm họa.
Ẩn sâu dưới đáy biển Nhật Bản, các nhà khoa học vừa phát hiện manh mối có thể thay đổi cách chúng ta hiểu về sóng thần và động đất. (Ảnh: The Independent)
Vị trí nghiên cứu nằm ở rãnh Nhật Bản, nơi mà mảng kiến tạo Thái Bình Dương bị đẩy xuống dưới mảng Okhotsk. Đây chính là nơi mà trận động đất 2011 xảy ra. Đặc biệt, các nhà khoa học đã khoan sâu hơn 800m dưới đáy biển để tiếp cận décollement, lớp ranh giới nơi các mảng kiến tạo trượt qua nhau. Đây là lần thứ hai trong lịch sử mà giới khoa học có cơ hội nghiên cứu trực tiếp vào điểm nóng của đới hút chìm nguy hiểm này.
Phát hiện quan trọng: Vì sao các trận động đất khủng khiếp lại xảy ra?
Theo NDTV, thông qua việc khoan lấy lõi trầm tích từ đáy biển, các nhà khoa học đã phát hiện ra nhiều thông tin quan trọng. Một trong những phát hiện đáng chú ý nhất là cấu trúc phức tạp của các lớp đất sét giàu khoáng chất như smectite. Những lớp đất này có khả năng giảm ma sát, giúp mảng kiến tạo dễ dàng trượt sát đáy biển. Điều này lý giải tại sao các đới nông tưởng như ổn định lại có thể giải phóng năng lượng khủng khiếp trong các trận động đất và sóng thần.
Các nhà khoa học quốc tế đã thực hiện một nghiên cứu ngoài khơi Nhật Bản bằng tàu khoan khoa học Chikyu là một trong những giàn khoan lớn nhất thế giới. (Ảnh: Phys)
Các lõi trầm tích cũng chứa các dấu vết của những lần trượt lở đáy biển và sóng thần trong quá khứ. Những "chữ ký địa chất" này là minh chứng cho những thảm họa thiên nhiên đã xảy ra trước đó. Dữ liệu từ các trạm quan trắc cũng giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về quá trình tích tụ năng lượng trong lòng đất, từ đó mở ra khả năng cảnh báo sớm các thảm họa thiên nhiên.
Nguy cơ tái diễn: Nhật Bản không phải ngoại lệ
Theo các chuyên gia, Nhật Bản không phải là quốc gia duy nhất có nguy cơ gặp phải thảm họa động đất và sóng thần như năm 2011. Các đới hút chìm khác tại Chile, Alaska và Indonesia cũng tiềm ẩn nguy cơ tương tự. Các mảng kiến tạo ở những khu vực này có thể trượt nông, giải phóng năng lượng và tạo ra các trận động đất mạnh, kéo theo sóng thần.
Thông qua việc khoan lấy lõi trầm tích từ đáy biển, các nhà khoa học đã phát hiện ra nhiều thông tin quan trọng. (Ảnh: The Independent)
Nguy cơ này không chỉ đe dọa Nhật Bản, mà còn ảnh hưởng đến hàng chục triệu người dân sống ven biển. Những đới hút chìm này không chỉ có khả năng gây ra động đất, mà còn tạo ra sóng thần với cường độ mạnh, có thể tàn phá các thành phố ven biển trong thời gian ngắn. Nếu cơ chế "trượt nông" giống như ở Nhật Bản có thể xảy ra ở những khu vực khác, thì các mô hình dự báo động đất và sóng thần hiện nay cần phải được điều chỉnh để phù hợp với thực tế.
Cải tiến công nghệ cảnh báo sớm: Hy vọng cho tương lai
Theo The Guardian, mặc dù nguy cơ thảm họa vẫn tồn tại, các nhà khoa học hy vọng rằng những nghiên cứu mới sẽ giúp cải thiện khả năng dự báo và cảnh báo sớm. Mục tiêu của chuyến thám hiểm không chỉ là giải thích nguyên nhân thảm họa 2011, mà còn nâng cao khả năng phòng chống và giảm thiểu tác động của các trận động đất trong tương lai.
Nhóm nghiên cứu đã lắp đặt một trạm quan trắc lâu dài tại khu vực khoan để đo nhiệt độ và áp lực chất lỏng trong lòng đất. (Ảnh: Phys)
Nhóm nghiên cứu đã lắp đặt một trạm quan trắc lâu dài tại khu vực khoan để đo nhiệt độ và áp lực chất lỏng trong lòng đất. Những thông số này có thể cung cấp tín hiệu về quá trình tích tụ năng lượng, giúp các nhà khoa học dự đoán các trận động đất trong tương lai. Dữ liệu thu được từ trạm quan trắc sẽ là cơ sở để phát triển các hệ thống cảnh báo sớm, giúp các quốc gia có nguy cơ bị ảnh hưởng kịp thời ứng phó với thảm họa.
Cảnh báo cho các quốc gia ven biển
Với những phát hiện từ chuyến thám hiểm 405, các chuyên gia khuyến cáo các quốc gia ven biển cần phải tăng cường các biện pháp phòng ngừa và nâng cao ý thức cộng đồng về nguy cơ động đất và sóng thần. Các mô hình dự báo động đất và sóng thần cần phải được cập nhật thường xuyên để phản ánh chính xác những nguy cơ mới.
Đặc biệt, việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, củng cố cơ sở hạ tầng và triển khai các kế hoạch sơ tán kịp thời là những yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu thiệt hại trong trường hợp xảy ra thảm họa. Bên cạnh đó, việc tăng cường hợp tác quốc tế trong nghiên cứu và ứng phó với thảm họa cũng sẽ góp phần quan trọng trong việc bảo vệ tính mạng và tài sản của người dân ven biển.
Các nghiên cứu mới còn giúp cảnh báo về nguy cơ tái diễn của các trận động đất và sóng thần khủng khiếp. (Ảnh: Phys)
Các nghiên cứu mới về rãnh Nhật Bản không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây ra thảm họa năm 2011, mà còn cảnh báo về nguy cơ tái diễn của các trận động đất và sóng thần khủng khiếp. Mặc dù vẫn còn nhiều thách thức trong việc dự báo và phòng ngừa, nhưng hy vọng rằng với những tiến bộ trong công nghệ và nghiên cứu, chúng ta sẽ có thể đối phó hiệu quả hơn với các thảm họa thiên nhiên trong tương lai.
