Nếu con số này được xác nhận, đây sẽ là một trong những trữ lượng dầu chưa khai thác lớn nhất thế giới, vượt xa cả các mỏ dầu khổng lồ của Ả Rập Saudi và gấp hơn 10 lần tổng sản lượng của Biển Bắc trong suốt 50 năm qua.
Tuyên bố này, được trình bày trước Ủy ban Kiểm toán Môi trường của Quốc hội Anh hồi tháng 5/2024, đã ngay lập tức làm dấy lên lo ngại về nguy cơ phá vỡ nguyên tắc cốt lõi của Hiệp ước Nam Cực năm 1959, vốn nghiêm cấm mọi hoạt động khai thác tài nguyên và triển khai quân sự tại châu lục băng giá này.
Nga khẳng định các hoạt động nghiên cứu của mình hoàn toàn phù hợp với Hiệp ước Nam Cực. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo, trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng khốc liệt tại Bắc Cực và các vùng cực, việc thu thập dữ liệu địa chấn có thể là bước đệm để tiến tới các hoạt động khai thác trong tương lai.
Thông tin về mỏ dầu 511 tỷ thùng, tương đương 69,5 tỷ tấn, đến từ các nghiên cứu địa chấn do tàu khảo sát Nga thực hiện tại khu vực Biển Weddell, nơi mà Vương quốc Anh, Chile và Argentina đều tuyên bố chủ quyền. Tuy nhiên, theo quy định của Hiệp ước Nam Cực, tất cả tuyên bố chủ quyền tại châu lục này đều bị “đóng băng” và không có giá trị thực thi.
Tại phiên điều trần trước Quốc hội Anh, giáo sư Klaus Dodds, chuyên gia địa chính trị thuộc Đại học Royal Holloway (London), nhấn mạnh rằng các hoạt động của Nga “có thể ảnh hưởng đến lệnh cấm khai thác lâu dài” và lo ngại rằng “dữ liệu địa chấn được thu thập nhằm mục đích thăm dò thương mại chứ không đơn thuần là nghiên cứu khoa học”.
Được ký kết vào năm 1959 bởi 12 quốc gia và đến nay có 58 bên tham gia, Hiệp ước Nam Cực đặt ra nguyên tắc rằng châu lục này chỉ được sử dụng cho mục đích hòa bình và hợp tác khoa học. Điều I cấm tuyệt đối các hoạt động quân sự và khai thác kinh tế; Điều IV đóng băng các tuyên bố chủ quyền; Điều VII yêu cầu mọi hoạt động và cơ sở phải sẵn sàng cho việc kiểm tra.
Tuy nhiên, Hiệp ước không có cơ chế thực thi bắt buộc, không có cơ quan quốc tế nào có thẩm quyền chế tài vi phạm. Việc tuân thủ chủ yếu dựa vào thiện chí của các bên và khả năng “tự kiểm soát” - điều khiến Nam Cực trở thành vùng trũng pháp lý, dễ bị các quốc gia lớn lợi dụng.
Nga, một trong những quốc gia sáng lập hiệp ước, không công nhận tuyên bố chủ quyền của Anh tại khu vực Biển Weddell. Cũng như Mỹ và Trung Quốc, Nga duy trì “nền tảng yêu sách chủ quyền” để giữ thế chủ động chiến lược mà không cần công khai tuyên bố lãnh thổ.
Nga đã xây dựng 5 trạm nghiên cứu tại Nam Cực từ năm 1957 và gần đây tăng cường hoạt động khảo sát địa chấn tại các khu vực ít được chú ý. Dù mang danh nghĩa khoa học, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng đây có thể là bước đệm để đánh dấu các khu vực tiềm năng cho khai thác trong tương lai.
Trong bối cảnh thị trường năng lượng toàn cầu biến động và các lệnh trừng phạt sau mâu thuẫn Ukraine vẫn siết chặt nền kinh tế Nga, việc tìm kiếm trữ lượng dầu mới tại những khu vực xa xôi như Nam Cực có thể được Moscow xem là một “phương án dự phòng chiến lược”.
Năm 2022, Nga và Trung Quốc đã chặn nỗ lực của các nước khác trong việc mở rộng vùng biển bảo tồn tại Nam Cực. Động thái này được coi là “đòn phản kháng” trước các nỗ lực ngoại giao môi trường của phương Tây và dấu hiệu cho thấy cả hai quốc gia này đang ấp ủ tham vọng dài hạn tại cực Nam Trái Đất.
Tổng hợp
