16 thanh niên xung phong hy sinh anh dũng
Một ngày cuối tháng 9, người viết có dịp đến thăm Di tích lịch sử Bến phà II Long Đại - nơi hy sinh của 16 thanh niên xung phong (TNXP), tại xã Trường Ninh, tỉnh Quảng Trị 53 năm trước.
Chỉ trước đó vài ngày, tỉnh Quảng Trị đã khánh thành công trình tôn tạo Khu tưởng niệm tại nơi hy sinh của 16 TNXP và tổ chức lễ công bố quyết định, đón nhận bằng xếp hạng Di tích quốc gia đối với Di tích lịch sử Bến phà II Long Đại.
Tham quan Khu di tích, chúng tôi có dịp sống lại ký ức những ngày chiến đấu khốc liệt bảo vệ Tổ quốc.
Bến phà Long Đại là một trong những "tọa độ lửa" khốc liệt nhất trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại (Ảnh tư liệu).
Theo tư liệu lịch sử đang lưu giữ tại Nhà khánh tiết của di tích này, bước sang những năm 70 của thế kỷ trước, chiến tranh ngày một leo thang, hàng trăm chàng trai, cô gái tuổi mới mười tám đôi mươi của huyện Kiến Xương (Thái Bình cũ) tạm biệt thầy cô, bè bạn, mái trường để xung phong lên đường đánh giặc. Và Trường Sơn qua đất Quảng Bình là nơi họ đến.
Tất cả TNXP của huyện Kiến Xương được phân về Đại đội C130, Tiểu đoàn 2, Sư đoàn 571, Đoàn 559, Binh đoàn 12 Trường Sơn làm nhiệm vụ mở đường thuộc hệ thống đường Trường Sơn. Địa điểm họ đóng quân là "toạ độ lửa" nơi Bến phà II Long Đại (xã Hiền Ninh, tỉnh Quảng Bình cũ).
Trang nhật ký của liệt sĩ Bùi Năng Đắc để lại sau khi anh hy sinh.
Trong cuốn nhật ký "Tiếng hát Trường Sơn" lần đầu tiên được công bố của tác giả, liệt sĩ Bùi Năng Đắc viết:
"Lên Trường Sơn xẻ núi mở đường. Gặp em con gái quê hương. Tóc xanh phảng phất mùi hương ruộng đồng. Ôi đôi má em hồng lên vì nắng. Đôi mắt nhìn như xuyên thẳng vào tim. Ôi nụ cười tô thắm tình duyên. Của cô gái đồng chiêm mười tấn" (Ngày 10/11/1971).
Niềm vui khi được gặp nữ TNXP cùng đồng hương đã làm anh Đắc viết nên nhưng câu từ mượt mà, giản dị, yêu thương. Nhưng những trang nhật ký anh còn viết dở thì mấy tháng sau anh đã hy sinh, thân thể anh đã hoá vào dòng sông Long Đại.
Tháng 9 năm 1972, Mỹ đánh phá ác liệt bên Bến phà Long Đại. Để giữ mạch máu giao thông được thông suốt, các TNXP của C130 sống và chiến đấu tại nơi được mệnh danh là "túi bom", là "chảo lửa", nhưng các anh, các chị vẫn không hề nao núng, luôn giữ ý chí và quyết tâm "đánh địch mà đi, mở đường mà tiến". Địch đánh phá ác liệt, TNXP vẫn bám trụ địa bàn. Địch đánh xong là các TNXP cứu người, cứu hàng hoá, khí tài, người này ngã, người khác thay thế, tiếp tục làm nhiệm vụ thông tuyến, bảo đảm mạch máu giao thông. Dưới sự tàn phá khốc liệt của bom đạn quân thù, ranh giới giữa sự sống và cái chết trở nên mong manh hơn bao giờ hết.
Di tích lịch sử Bến phà II Long Đại sau khi được trùng tu.
Ngày 19/9/1972, trong lúc các chiến sĩ của đơn vị C130 đang làm nhiệm vụ vận chuyển hàng tại Bến phà II Long Đại thì máy bay Mỹ bất ngờ ném bom oanh tạc xuống khu vực bến phà. Đợt ném bom của máy bay Mỹ đã làm 15 chiến sĩ của C130 hy sinh, trong đó có 3 chiến sĩ đang vận chuyển hàng hoá từ bờ bắc sang bờ nam sông Long Đại; 12 chiến sĩ hy sinh trên bờ sông. Còn một số người bị thương nặng.
Sau khi máy bay giặc ngừng ném bom, khu vực nơi đơn vị đóng quân chỉ còn bãi đất trống với ngổn ngang hố bom. Các chiến sĩ may mắn thoát chết đã định thần lại và đi tìm đồng đội hy sinh, xót xa thay khi đào bới trong từng hố đất, tìm kiếm trên dòng sông Long Đại, trái tim đồng đội quặn thắt khi đồng đội hy sinh hầu hết đều không còn nguyên vẹn thi thể.
Nỗi đau chưa vơi thì chỉ 4 ngày sau đó, máy bay giặc lại đánh bom khu vực bến phà, chiến sĩ Trần Mạnh Hà đang làm nhiệm vụ lại hy sinh. Sau hai đợt rải thảm bom của quân đội Mỹ, Đại đội C130 có 16 TNXP hy sinh (gồm 7 nữ, 9 nam), đều có quê quán Kiến Xương, Thái Bình.
16 trái tim nhiệt huyết, là 16 cuộc đời của các chàng trai, cô gái còn rất trẻ, có những người mới bước qua tuổi 17. Các anh, các chị đã mãi mãi ở lại nơi Bến phà II Long Đại.
Di tích lịch sử quốc gia
Nơi 16 TNXP quê ở Thái Bình hy sinh đã được xây dựng nhà bia tưởng niệm. Tháng 4/2025, UBND tỉnh Quảng Bình (cũ) phối hợp với Công ty CP Tập đoàn T&T tổ chức lễ khởi công công trình phụ trợ và khởi động dự án nâng cấp, tôn tạo di tích lịch sử nơi hy sinh của 16 TNXP tại Bến phà Long Đại, xã Trường Ninh. Đây là nơi để những người dân trên mọi miền đất nước có thể đến để tìm hiểu về lịch sử và thắp cho các anh, các chị một nén hương tưởng nhớ, tri ân.
Tượng đài 16 TNXP hình bó lúa tại Bến phà Long Đại gợi về đồng chiêm Thái Bình, là điểm nhấn ấn tượng của Di tích.
Nơi đây vẫn còn những hố bom, những căn hầm trú ẩn của TNXP ngày trước được phục dựng. Điểm nhấn của lần tôn tạo Di tích Bến phà II Long Đại lần này là xây dựng tượng đài 16 TNXP quê Thái Bình trong khuôn viên. Tượng đài có chiều cao 16m tượng trưng sự hy sinh bất diệt của 16 anh chị. Đế tượng đài phía dưới màu đỏ, phía trên có hình ngôi sao vàng cao 1,6m. Phía trên hình ngôi sao và ngay chân tượng là không gian để gắn hình ảnh, ghi tên tuổi, lý lịch, địa chỉ các anh chị. Trên tượng đài có hình 16 bông lúa thắt chặt thành bó lúa trĩu hạt, những hạt lúa chín vàng mơ như tuổi xuân thì của các liệt sĩ khi hy sinh.
Bó lúa quyện vào nhau là tinh thần đoàn kết, bất khuất, kiên cường của các chị các anh trong chiến đấu. Bó lúa cũng thể hiện khát vọng hoà bình và ấm no cho đất nước Việt Nam. "Mười sáu bông lúa Thái Bình năm tấn/Hoá sóng Long Đại khắc mãi nghìn năm".
Ông Lê Ngọc Quang, Bí thư Tỉnh uỷ Quảng Trị, cho biết: "Việc tôn tạo các điểm di tích lịch sử là để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc công ơn to lớn của các Anh hùng liệt sĩ đã anh dũng chiến đấu, hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân. Mỗi người cần lan tỏa, tri ân sâu rộng ý nghĩa nhân văn, giá trị lịch sử sâu sắc của các các điểm di tích, các sự kiện lịch sử, là nền tảng góp phần nuôi dưỡng tinh thần dân tộc. Qua đó khơi dậy niềm tự hào, bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước, giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ".
