Cần giải bài toán phá vỡ thế độc quyền ngành điện trong các khâu truyền tải, phân phối, bán lẻ điện, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh hoàn toàn, đúng nghĩa, thực chất, để người dân được quyền lựa chọn mua điện của 
Cần giải bài toán trong các khâu truyền tải, phân phối, bán lẻ điện... thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh hoàn toàn. Trong ảnh: nhân viên điện lực bảo trì hệ thống lưới điện truyền tải - Ảnh: T.HIỆP
Bán lẻ kiểu... nửa vời
Cùng với EVN đang là đơn vị nắm vai trò chi phối trong khâu bán lẻ điện, hiện trên thị trường điện Việt Nam còn có 724 doanh nghiệp mua sỉ điện của EVN để bán lẻ lại cho người dân.
Ông Trịnh Quốc Vũ - phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) - thông tin như trên và cho biết thêm lượng điện mà những đơn vị trên cung cấp cho người dân hiện chiếm khoảng 8,59% thị phần. Như vậy, sản lượng điện thương phẩm mà EVN đang bán trực tiếp cho khách hàng chiếm hơn 91,4% thị phần.
Ông Vũ cũng khẳng định với việc đưa ra lộ trình mở rộng thị trường điện sang cấp độ thị trường điện bán lẻ cạnh tranh thì chắc chắn sẽ có thêm nhiều đơn vị mua sỉ và bán lẻ điện lại cho người dân, từ đó sẽ hình thành thị trường cạnh tranh trong việc bán lẻ điện.
Và từ đây, khách hàng sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc mua điện. Chắc chắn người dân sẽ chọn nhà cung cấp bán lẻ điện có giá cạnh tranh, mang lại lợi ích cho họ nhất.
Ngoài ra, hiện nay cũng đã có nghị định 80 của Chính phủ quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp. Có nghĩa cho phép khách hàng sử dụng điện với số lượng lớn được mua điện trực tiếp từ các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo.
Nhận xét về những chính sách trên, ông Vũ cho rằng đây là cơ chế đột phá giúp chúng ta tiến gần hơn đến thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Điều đó có nghĩa giúp các doanh nghiệp, công ty sử dụng điện nhiều có thể lựa chọn mua điện từ EVN hay bất cứ doanh nghiệp nào khác.
"Việc này chắc chắn sẽ thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh, giúp phát triển các nguồn năng lượng tái tạo và giúp đạt được mục tiêu net zero vào năm 2050", ông Vũ nói.
Tuy nhiên, nhìn ở góc độ thực tế, một chuyên gia trong ngành điện lại cho rằng các đơn vị đang cung cấp điện cho người dân hiện nay chỉ mang tính nhỏ lẻ, manh mún, như làm đại lý phân phối điện cho EVN.
Do đó chưa thể gọi họ là "đơn vị bán lẻ điện" được. Bởi đây phần nhiều là các hợp tác xã dịch vụ cung cấp điện, hoặc các doanh nghiệp làm dịch vụ điện được mở ra làm nhiệm vụ cung cấp điện cho những địa bàn làng xã mà trước đây EVN chưa tới được.
Việc hình thành nên những đơn vị này có yếu tố lịch sử và để giảm tổn thất phân phối, giảm gánh nặng đầu tư lưới điện cho EVN trong thời kỳ trước, cũng như đáp ứng yêu cầu cung ứng điện cho những địa bàn EVN chưa thể triển khai.
Cũng theo vị chuyên gia trên, những đơn vị bán lẻ điện cho người dân hiện nay dù mang tiếng là "mua buôn", mua sỉ điện từ EVN nhưng thực chất việc mua bán điện ấy vẫn chỉ được xem là "mua lẻ" bởi số lượng điện mua và phân phối của họ chỉ chiếm thị phần rất nhỏ so với lượng điện mà EVN cung cấp trực tiếp cho người tiêu dùng hiện nay.
Ngoài ra, việc phân phối, bán lẻ điện của các đơn vị này cũng được giới hạn trong phạm vi vùng, địa bàn được cấp phép ở phạm vi nhất định và hoạt động nhỏ lẻ.
"Về bản chất, đây là những doanh nghiệp được tham gia cung cấp điện đến người dân chứ không phải là đơn vị bán lẻ đúng nghĩa trong thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, bởi hiện nay thị trường này chưa được hình thành đầy đủ, đúng nghĩa" - vị chuyên gia phân tích thêm.
Nguồn: Ngọc An tổng hợp - Đồ họa: N.KH.
Cần thị trường cạnh tranh đúng nghĩa
Phân tích thêm về thị trường điện hiện nay, ông Ngô Đức Lâm, nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, cho rằng thị trường điện cạnh tranh đã được đặt nền móng từ Luật Điện lực sửa đổi năm 2012 với lộ trình ba giai đoạn: thị trường phát điện cạnh tranh, bán buôn cạnh tranh và cuối cùng là bán lẻ cạnh tranh.
Tuy nhiên, tiến độ triển khai đến nay vẫn chậm, chưa đạt đúng bản chất của cạnh tranh. Vì vậy, nghị quyết 70 vừa ban hành sẽ thúc đẩy tái cơ cấu thị trường, mở rộng cạnh tranh đến khâu bán lẻ, giúp người dân có quyền lựa chọn nhà cung cấp điện.
Phân tích cụ thể, ông Lâm cho hay hiện nay nguồn điện từ các nhà máy điện của Nhà nước chỉ chiếm khoảng 38% trên tổng công suất nguồn điện của cả nước. Và nhìn ở góc độ bán buôn, EVN vẫn đang là đơn vị duy nhất mua điện từ các đơn vị sản xuất rồi sau đó bán lại cho người dân.
Trong khi với thị trường bán lẻ, dù đã có cơ chế mua bán trực tiếp từ các nhà máy điện gió, điện mặt trời nhưng vẫn chưa triển khai hiệu quả nên hầu hết khách hàng vẫn phải mua điện thông qua EVN.
Hơn nữa, theo ông Lâm, việc truyền tải và điều độ hệ thống điện cũng chưa được tách bạch đúng theo tinh thần luật quy định. Lẽ ra việc truyền tải điện phải do một đơn vị độc lập quản lý với sự giám sát của Nhà nước. Thế nhưng hiện nay việc truyền tải điện vẫn do EVN quản lý.
Tương tự, đơn vị điều độ điện trước đây cũng vậy và chỉ mới vừa được tách khỏi EVN. Và ông Lâm kết luận: "Nếu các khâu này không được tách bạch thì khó có thể có một thị trường mua bán điện cạnh tranh đúng nghĩa".
Ông Nguyễn Thanh Nghị: Tăng quyền của khách hàng trong lựa chọn đơn vị cung cấp điện
