Khi CEO Shaun Verner của hãng khai thác mỏ Syrah Resources lần đầu tiên đến mỏ than chì của họ ở Mozambique vào năm 2017, ông thấy chắc chắn rằng mình đã nắm trong tay kho báu giúp họ giành chiến thắng. Mục tiêu của ông là thách thức sự thống trị của Trung Quốc đối với nguồn cung khoáng sản quan trọng của thế giới, vốn được sử dụng trong mọi thứ từ xe điện cho đến thân tàu ngầm.
Được chính phủ Mỹ tài trợ hơn 100 triệu USD, Verner và Syrah Resources đã khai thác khu mỏ ở Mozambique và xây dựng nhà máy chế biến than chì ở Louisiana, nhà máy đầu tiên trong mảng này ở Mỹ. Công ty cũng ký một thoả thuận hợp tác với Tesla khi trước đó hãng xe điện từng mua than chì cho pin ô tô từ Trung Quốc.
Có được mỏ "kho báu" ai cũng muốn nhưng tham vọng của Mỹ "không như mơ"
Với việc cung cấp hơn 90% nguồn than chì để sản xuất pin cho thế giới, Trung Quốc lại tăng sản lượng, giúp sản phẩm của mình tràn ngập thị trường và đẩy giá xuống mức thấp. Điều này khiến việc khai thác của Syrah không thể tạo ra lợi nhuận.
Nhà máy ở Louisiana đã mở cửa được 1 năm nhưng chưa có đợt bán hàng thương mại nào được thực hiện. Trong khi đó, cổ phiếu của Syrah giảm khoảng 90% kể từ đầu năm 2023.
Những thách thức này cho thấy Trung Quốc vẫn đang giành chiến thắng trong cuộc đua cạnh tranh để có được các khoáng sản quan trọng của thế giới.
Nhu cầu cấp thiết của Mỹ đối với các khoáng sản quan trọng, như niken, lithium và coban, lại càng được thể hiện rõ khi chính quyền Trump nỗ lực tiếp cận nguồn khai thác ở Ukraine và Greenland. Vào tháng 12, Bắc Kinh thông báo cấm xuất khẩu một số khoáng sản sang Mỹ và tiến hành đợt đánh giá sát sao hơn với hoạt động bán than chì, nhằm đáp việc Washington hạn chế xuất khẩu chất bán dẫn sang nước này.
Tuy nhiên, nhờ sự bành trướng ở những nơi có nguồn tài nguyên tốt nhất, Trung Quốc nắm trong tay khả năng quyết định giá cả.
Mỏ than chì ở Mozambique do Syrah vận hành.
Jervois Global, công ty duy nhất chuyên khai coban thác tại Mỹ, đã ngừng hoạt động vào năm 2023, 5 tháng sau khi mỏ ở Idaho khai trương. Dù nhận được trợ cấp từ Lầu Năm góc, công ty này cũng điêu đứng trước sản lượng coban tăng vọt của Trung Quốc, khiến giá coban lao dốc. Vào tháng 1, Jervois đã tuyên bố phá sản.
Chưa dừng ở, đó BHP, một trong những công ty khai khoáng hàng đầu thế giới, đã đóng cửa các hoạt động khai thác niken tại Úc vào năm ngoái, do sản lượng của Trung Quốc từ Indonesia tăng mạnh. Albemarle, nhà sản xuất lithium lớn nhất Mỹ, đang cắt giảm lực lượng lao động và trì hoãn vận hành các cơ sở chế biến mới sau khi nguồn cung lithium của Trung Quốc tăng đột biến khiến giá sụt giảm.
Vai trò kiểm soát của Trung Quốc đối với một số kim loại không dễ để thay thế
Thị phần lithium tinh chế của thế giới được sản xuất tại Trung Quốc hoặc các chủ sở hữu Trung Quốc ở nước ngoài đạt 71% vào năm ngoái, tăng từ 49% vào năm 2017. Trong cùng khoảng thời gian đó, sự thống trị của nước này với niken tinh chế tăng từ 38% lên 55%, theo Benchmark Mineral Intelligence. Hầu hết các hoạt động khai thác than chì trên thế giới chỉ thực hiện ở Trung Quốc hoặc châu Phi.
Quay trở lại với Syrah, một nhà phân tích của Credit Suisse nhận định rằng mỏ than chì của công ty này là một mỏ nổi bật trên toàn thế giới, có thể cung cấp 100% nhu cầu than chì tự nhiên của thế giới trong khoảng 1.000 năm.
Syrah muốn nhiều hơn là chỉ khai thác than chì. Các nhà lãnh đạo công ty cũng muốn mở ra cơ hội tạo được nhiều lợi nhuận hơn dù tốn kém và phức tạp, trong khi phần lớn chuyên môn sẽ phải nhờ đến Trung Quốc. Công ty này đã mua công nghệ chế biến từ một nhà sản xuất Trung Quốc và “biến” than chì thành những “quả bóng” được nhồi chặt vào cực dương của pin EV nhằm tăng mật độ năng lượng và hiệu suất.
Tham vọng của Syrah nhận được sự ủng hộ của chính quyền Biden. Tháng 7/2022, công ty này được Bộ Năng lượng Mỹ cấp khoản vay 102 triệu USD để xây dựng cơ sở ở Louisiana. Vào tháng 8, Quốc hội Mỹ đưa ra 7.500 USD khoản trợ cấp mua EV để thúc đẩy nhu cầu. Vài tháng sau, Bộ Năng lượng công bố khoản tài trợ 220 triệu USD cho Syrah để tăng gấp bốn lần sản lượng tại Louisiana.
Nhà máy ở Louisiana của Syrah cho đến nay vẫn chưa thực hiện đợt bán ra sản phẩm thương mại nào.
Trong khi đó, Trung Quốc cũng không ngồi yên.
Gã khổng lồ khai thác mỏ nhà nước China Minmetals bắt đầu khai thác số lượng lớn vào năm 2022 từ một mỏ mới khổng lồ ở đông bắc Trung Quốc. Các công ty Trung Quốc cũng xây dựng các nhà máy mới để sản xuất than chì tổng hợp, loại than chì thay thế than chì tự nhiên được sản xuất công nghiệp, cũng được sử dụng trong pin xe điện.
Việc Trung Quốc tăng mạnh sản lượng đã khiến giá than chì giảm mạnh từ 3.650 USD/tấn vào tháng 4/2022 xuống còn 2.400 USD 1 năm sau đó.
Chưa biết trước tương lai
Do sức cạnh tranh quá lớn, Syrah đã dừng khai thác ở Mozambique trong 4 tháng vào năm 2023. Sau đó, công ty đã khởi động lại nhưng với mức sản lượng thấp hơn. Verner cho biết công ty sẽ không sản xuất thua lỗ. Tháng 10 năm ngoái, chính phủ Mỹ cho Syrah vay thêm 150 triệu USD là để hỗ trợ mỏ Mozambique. Nhưng tình hình cũng không mấy khả quan.
Do tình hình chính trị phức tạp ở Mozambique, nhiều nông dân được tái định cư khỏi các khu vực gần mỏ của Syrah đã tổ chức biểu tình, khiến công ty này phải dừng hoạt động. Vào tháng 12, Syrah thông báo việc hoạt động bị gián đoạn kéo dài khiến họ vỡ nợ theo các thoả thuận cho vay với Mỹ. Họ đã bội chi 18 triệu USD trong 3 tháng cuối năm 2024.
Bất chấp những thách thức, Verner cho biết những ngày tươi đẹp nhất của Syrah vẫn đang ở phía trước. Ông hy vọng rằng khi chính quyền Mozambique ổn định, công ty sẽ khởi động lại hoạt động khai thác, mặc dù thời điểm đó vẫn chưa chắc chắn.
Dẫu vậy, việc chính quyền Trump có thể tăng thuế với hàng nhập khẩu than chì từ Trung Quốc hoặc cắt bỏ khoản trợ cấp cho Syrah cũng sẽ ảnh hưởng lớn đến họ. Hơn nữa, Tesla cũng có rủi ro chấm dứt thoả thuận với Syrah nếu vật liệu của họ không đáp ứng đủ tiêu chuẩn vào năm 2026.
Tham khảo WSJ
