Quốc đảo Tuvalu, bao gồm chín đảo san hô và là nơi sinh sống của hơn 11.000 người, chỉ cao hơn mực nước biển trung bình hai mét. Tình trạng dễ bị tổn thương trước thủy triều dâng cao, bão mạnh và xói mòn bờ biển đã biến nơi đây thành tuyến đầu của cuộc khủng hoảng khí hậu.
Theo một báo cáo năm 2023 của NASA, mực nước biển tại đây đã dâng cao 15 cm so với mức trung bình 30 năm trước. Với tốc độ này, các chuyên gia dự đoán hầu hết đất nước, bao gồm cả thủ đô Funafuti, sẽ chìm dưới nước vào năm 2050. Ngay cả trước thời hạn đó, cơ sở hạ tầng quan trọng, nguồn nước ngọt và đất canh tác đều đã bị đe dọa nghiêm trọng.
Trong một nỗ lực tuyệt vọng để cứu vãn dân tộc, Tuvalu và Úc đã ký Hiệp định Liên minh Falepili vào cuối năm 2023. Thỏa thuận này không chỉ làm sâu sắc thêm quan hệ ngoại giao và an ninh mà còn khởi động chương trình "thị thực khí hậu" đầu tiên trên thế giới.
Theo sáng kiến này, 280 người Tuvalu sẽ được cấp thường trú nhân tại Úc mỗi năm. Giai đoạn đầu tiên của chương trình vừa kết thúc vào ngày 18 tháng 7, và kết quả cho thấy nhu cầu di cư là cực kỳ lớn: hơn 8.750 người (chiếm hơn 80% dân số) đã đăng ký tham gia vòng bỏ phiếu xin thị thực.
Mực nước biển dâng cao đang đe dọa nhấn chìm quốc gia này trong vòng 25 năm tới, buộc người dân phải lựa chọn giữa việc rời bỏ quê hương, bản sắc và sự sống còn.
Tái định cư và cuộc đấu tranh bảo tồn bản sắc
Việc tái định cư mang đến nhiều cơ hội mới, nhưng cũng đi kèm với những khó khăn to lớn. Bateteba Aselu, một người Tuvalu hiện đang là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Melbourne, đã chuyển đến Úc bốn năm trước cùng gia đình, chia sẻ với tờ The Guardian rằng: "Có rất nhiều điều cần phải tiếp thu và là một quá trình đòi hỏi thời gian". Đối với những người Tuvalu, việc có được mạng lưới xã hội từ gia đình, bạn bè và "không gian tâm linh" là rất quan trọng để thích nghi.
Mặc dù vậy, nhiều người Tuvalu ở Úc vẫn tỏ ra lạc quan về việc bảo tồn văn hóa. Frayzel Uale, người đã di cư từ khi còn nhỏ, nhớ lại nỗi sợ hãi khi phải đối mặt với triều cường ở quê nhà. Giờ đây, anh nhìn thấy tương lai của mình ở Úc và khẳng định: "Chúng tôi duy trì văn hóa ca múa nhạc truyền thống để đảm bảo văn hóa này được lưu giữ tại đây. Chúng tôi sẽ bảo vệ 100% văn hóa của mình tại Úc".
Đối với nhiều người khác, chương trình thị thực này mang lại một cơ hội quý giá cho một cuộc sống tốt đẹp hơn. Leni Malua-Mataka, một bà mẹ người Tuvalu, chia sẻ: "Cơ hội được làm việc, sinh sống và nuôi dạy gia đình tại Úc là một giấc mơ". Úc đã cam kết 150 triệu đô la để hỗ trợ Tuvalu về nhu cầu phát triển và tái định cư, bao gồm cả hướng dẫn việc làm và đào tạo kỹ năng số cho người di cư mới.
Trong một động thái lịch sử, một thỏa thuận di cư chưa từng có tiền lệ đã được ký kết, và chỉ trong một thời gian ngắn, hơn 80% dân số đã đăng ký xin chuyển đến Úc, mở ra một chương mới đầy đau đớn và hy vọng cho một dân tộc.
Phản ứng và lời cảnh báo cho toàn cầu
Tuy nhiên, chương trình này cũng vấp phải những chỉ trích từ một số tổ chức môi trường. Mahealani Delaney của Greenpeace Australia cho rằng: "Đưa ra giải pháp mà lờ đi vấn đề là chưa đủ. Hành động có ý nghĩa nhất mà Úc có thể thực hiện là giải quyết tận gốc vấn đề: nhanh chóng và công bằng loại bỏ nhiên liệu hóa thạch". Mâu thuẫn rõ ràng giữa việc Úc viện trợ khí hậu cho Tuvalu trong khi vẫn là một trong những quốc gia xuất khẩu than và khí đốt hàng đầu thế giới đã không được chú ý.
Tuvalu đã nỗ lực hết mình trong nhiều thập kỷ để thích ứng với biến đổi khí hậu. Các dự án của họ bao gồm xây dựng đê chắn sóng, trồng cây trồng chịu mặn và gần đây là kế hoạch nâng cao đất đai. Bất chấp những nỗ lực này, địa lý tự nhiên và nguồn lực hạn chế của Tuvalu khiến việc thích ứng ở quy mô hoặc tốc độ cần thiết là gần như không thể, buộc họ phải chuyển sang di cư như một giải pháp cuối cùng.
Câu chuyện của Tuvalu có thể là duy nhất hiện nay, nhưng không phải là cá biệt. NASA báo cáo mực nước biển toàn cầu đang dâng nhanh hơn dự kiến, với một số khu vực chứng kiến mực nước dâng cao gấp ba lần mức trung bình toàn cầu. Các nhà khoa học cảnh báo rằng các quốc đảo nhỏ sẽ là những nơi đầu tiên phải đối mặt với tình trạng đại dương đang xâm lấn khắp nơi.
Con đường của Tuvalu - kết hợp di cư, ngoại giao và đổi mới kỹ thuật số - có thể trở thành hình mẫu cho những quốc gia khác đang rơi vào tình huống không thể vượt qua. "Nó ảnh hưởng đến chính phủ, vị thế toàn cầu của chúng ta và đáng báo động nhất là ảnh hưởng đến tương lai của chúng ta với tư cách là một quốc gia", Leni Malua-Mataka nói. Bi kịch của Tuvalu là một lời cảnh báo khẩn thiết cho toàn thế giới về hậu quả không thể tránh khỏi của biến đổi khí hậu và sự cần thiết phải hành động ngay lập tức.
