Tại Ashulia, ngoại ô Dhaka –Banglades lúc 5 giờ sáng, con đường hẹp lổn nhổn ổ gà ken đặc công nhân nữ và nam tất tả đổ về các nhà máy may mặc. Trong ánh sáng mờ, nỗi lo lắng hiện rõ trên khuôn mặt họ: liệu ngày mai còn việc làm hay không?
Ngành may mặc – "trái tim" của nền kinh tế Bangladesh – đang trải qua cơn địa chấn lớn nhất trong nhiều năm. Sau những biến động địa chính trị năm 2024, đất nước 173 triệu dân này chao đảo trong khủng hoảng, khiến nhiều nhà máy phải tạm ngưng hoạt động.
Tuy nhiên, cú đánh nặng nề hơn lại đến từ bên ngoài: chính sách thuế thương mại "có đi có lại" đầy bất ngờ của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Hậu quả là hàng chục nghìn lao động trong các công xưởng gia công dệt may của Bangladesh phải đối mặt với nguy cơ bị sa thải hàng loạt.
Từ tăng trưởng đến lao dốc
Chỉ vài tháng trước, Bangladesh được xem là "ngôi sao mới" của chuỗi cung ứng toàn cầu. Xuất khẩu quần áo sang Mỹ tăng tới 46% so với cùng kỳ, đưa nước này tăng tốc cạnh tranh với Trung Quốc trong thị trường may mặc lớn nhất thế giới.
Thế nhưng khi Trump tuyên bố có thể áp thêm 35% thuế nhập khẩu với hàng dệt may Bangladesh, giấc mơ tăng trưởng nhanh chóng biến thành ác mộng.
Các thương hiệu thời trang Mỹ lập tức cắt giảm đơn hàng, đòi giảm giá mạnh. Hàng trăm doanh nghiệp đóng băng tuyển dụng, giữ lương, thậm chí tạm ngừng sản xuất để cắt lỗ.
Trong tháng 5, kim ngạch xuất khẩu quần áo sang Mỹ giảm 8,2% so với cùng kỳ năm trước, và con số này được cho là đã tăng lên trên 10% trong tháng 6. Căng thẳng này đã đặt toàn bộ nền kinh tế Bangladesh, vốn phụ thuộc 90% vào xuất khẩu dệt may, vào tình trạng nguy hiểm.
Theo Hiệp hội Các nhà sản xuất và Xuất khẩu May mặc Bangladesh (BGMEA), hơn 100 công ty phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường Mỹ, trong khi khoảng 300 doanh nghiệp có hơn một nửa doanh thu từ đây. Nguy cơ mất việc đối với hàng chục nghìn, thậm chí hàng trăm nghìn lao động đang trở nên rõ ràng.
Tập đoàn Ha-Meem, một trong những nhà xuất khẩu lớn nhất Bangladesh với khoảng 80.000 nhân viên, đã xuất khẩu khoảng 90% sản lượng quần, áo sơ mi, áo khoác và các loại hàng may mặc khác sang Mỹ.
Tuy nhiên giám đốc Masudur Rahman của tập đoàn này cho biết nếu mức thuế 37% có hiệu lực, "công ty có thể không còn lựa chọn nào khác ngoài việc cắt giảm việc làm hàng loạt để tồn tại."
Ở Ashulia, nơi tập trung nhiều nhà máy may lớn nhất nước, nỗi sợ lan nhanh hơn cả tiếng máy khâu.
Ngành dệt may Bangladesh đang đối mặt khủng hoảng
Mỹ là thị trường xuất khẩu dệt may chính của Bangladesh
"Nếu tôi mất việc, con tôi sẽ phải nghỉ học. Toàn bộ lương của tôi dành cho học phí, còn chồng đạp xích lô lo tiền nhà và gạo", Arzina Sultana, một công nhân may, nói trong nước mắt.
Sợ hãi
Theo Tổ chức lao động quốc tế (ILO) và các báo cáo kinh tế, ngành may mặc (RMG) trực tiếp tuyển dụng khoảng 4,2 triệu người tại Bangladesh, đồng thời hỗ trợ đến khoảng 40 triệu người khác gián tiếp qua chuỗi cung ứng và dịch vụ liên quan.
Khoảng 80% trong số này là phụ nữ di cư từ nông thôn, là trụ cột của gia đình và cả nền kinh tế. Một cú sụp đổ dây chuyền không chỉ kéo theo thất nghiệp mà còn đẩy hàng triệu người trở lại vòng nghèo đói – điều mà Bangladesh đã mất hàng thập kỷ để thoát khỏi.
"Tôi không biết điều gì sẽ xảy ra bây giờ," một nữ công nhân nhà máy giấu tên ở Ashulia chia sẻ vào cuối tháng 6. "Nhiều người trong chúng tôi đến từ vùng nông thôn. Nếu có sa thải hàng loạt, chúng tôi có thể quay lại cảnh nghèo đói."
Sau nhiều tháng căng thẳng, Bangladesh thở phào khi chính phủ đàm phán thành công để mức thuế bổ sung chỉ dừng ở 20%. Thỏa thuận này giúp ngành may mặc tránh khỏi kịch bản tồi tệ nhất, nhưng cái giá phải trả là các cam kết mua thêm máy bay, lúa mì, khí đốt hóa lỏng từ Mỹ.
Tuy nhiên, ngay cả với mức thuế 20%, các nhà sản xuất Bangladesh vẫn đối mặt với thách thức lớn. Các nhà nhập khẩu Mỹ được dự đoán sẽ yêu cầu các nhà cung cấp chia sẻ gánh nặng tài chính của mức thuế cao hơn này. Điều này đặc biệt khó khăn đối với các doanh nghiệp nhỏ, vốn đã phải vật lộn với chi phí vay, năng lượng và kinh doanh đang ngày càng tăng.
"Chúng tôi đã tránh được cú sốc 35%, nhưng không có nghĩa là an toàn," Mahmud Hasan Khan, Chủ tịch BGMEA cảnh báo. "Khách hàng Mỹ sẽ vẫn đẩy phần thuế tăng vào nhà cung cấp. Nhiều doanh nghiệp nhỏ có thể không trụ nổi."
Tờ Nikkei Asian Review cho biết các học giả ước tính xuất khẩu quần áo hàng năm của Bangladesh sang Mỹ sẽ giảm từ 34% đến 60% nếu ông Trump áp thuế nhập khẩu bổ sung của nước này ở mức 10% hoặc cao hơn.
Các nhà sản xuất Bangladesh cũng sẽ khó có thể chịu được mức thuế quan cao hơn vì họ đã phải gánh thêm chi phí để cải thiện các biện pháp bảo vệ môi trường và lao động theo yêu cầu của khách hàng phương Tây.
Cải tổ
Khủng hoảng buộc ngành may mặc Bangladesh phải tự soi lại. Khoảng 90% xuất khẩu của quốc gia dồn vào dệt may, trong đó Mỹ là thị trường số một. Sự phụ thuộc này biến mỗi quyết định thương mại ở Washington thành một cơn bão ở Dhaka.
Để sinh tồn, các doanh nghiệp đang chạy đua mở rộng sang EU, Úc, Nhật. Nhưng sự dịch chuyển ồ ạt có thể dẫn đến "cạnh tranh gay gắt hơn tại các thị trường đó và gây áp lực giảm giá xuất khẩu".
Cùng lúc, nhiều công ty lớn như Ha-Meem Group tăng tốc tự động hóa để cắt chi phí và đáp ứng yêu cầu sản xuất xanh từ phương Tây.
"Máy móc đang dần thay thế công nhân. Đây là con dao hai lưỡi: giúp chúng tôi cạnh tranh nhưng cũng khiến nhiều người mất việc," đại diện Ha-Meem thừa nhận hãng đã tập trung vào tự động hóa khâu cắt vải, thay thế nhiều công nhân bằng máy móc.
Giám đốc Masudur Rahman của Ha-Meem cho biết: "Máy móc đang thay thế công nhân may mặc. Cơ giới hóa giúp chúng tôi giảm chi phí sản xuất, nâng cao hiệu quả và tạo ra sản xuất không lãng phí trong thời gian ngắn. Chúng tôi đang đáp ứng nhu cầu cao hơn với ít nhân lực hơn để duy trì khả năng cạnh tranh."
Sự thay đổi này mang lại lợi ích cho một số công nhân có kỹ năng cao, nhưng lại là tin xấu cho hàng chục nghìn người khác. Tương lai của ngành may mặc Bangladesh đang được may vá lại với những sợi chỉ của tự động hóa và những thị trường mới.
Tuy nhiên, cái giá phải trả cho sự chuyển mình này có thể là sinh kế của hàng chục nghìn lao động, những người mà cuộc sống của họ được gắn liền với từng đường kim mũi chỉ của ngành công nghiệp này.
Tình hình này cho thấy, ngay cả khi các nhà sản xuất đã tìm ra giải pháp, thì đối với những người lao động, họ vẫn đang đứng giữa một tương lai đầy bất định.
Theo một số chuyên gia, Bangladesh đang đứng trước ngã rẽ: hoặc chỉ là nạn nhân của biến động toàn cầu, hoặc biến cú sốc này thành động lực tái cấu trúc.
Ngành dệt may thống trị xuất khẩu của Bangladesh
Asif Ibrahim, chủ tập đoàn Newage Group, nhận định:"Nếu tận dụng đúng, đây có thể là chất xúc tác để ngành may mặc Bangladesh trở thành một trung tâm sản xuất cạnh tranh, hiện đại và bền vững hơn."
Tuy nhiên với những người phụ nữ đang tất tả trên con đường lầy lội mỗi sáng, viễn cảnh đó vẫn còn quá xa xôi. Điều họ quan tâm trước tiên là: ngày mai, nhà máy có còn mở cửa và bàn máy khâu của mình có còn sáng đèn?
*Nguồn: Nikkei, Fortune, BI
