Cần “đánh thức” tiềm năng dòng sông Sài Gòn bằng việc đẩy mạnh hạ tầng và không gian hai bên bờ, xây dựng cầu, hành lang phát triển văn hóa, giải trí - Ảnh: QUANG ĐỊNH
Nhưng để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số, PGS.TS TRẦN ĐÌNH THIÊN
Cần tạo ra sức mạnh cộng hưởng
* TP.HCM mở rộng với quy mô đô thị lớn hơn vậy cần tận dụng những lợi thế nào để tạo ra sức bật cho sự phát triển của siêu đô thị, thưa ông?
- TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) vốn là ba khối, ba vùng động lực. Bây giờ hợp sức lại thành một siêu đô thị TP.HCM mới rất mạnh về mọi mặt. Riêng về thứ hạng quy mô so với các đô thị trong nước, TP.HCM mới xếp vị trí số 1 với GRDP đạt hơn 2,7 triệu tỉ đồng, các chỉ số khác như thu ngân sách, GDP/người, diện tích, dân số... cũng đều bỏ xa các địa phương còn lại.
Việc ba địa phương sáp nhập vào một khối lớn không chỉ đơn thuần là tổng hợp sức mạnh các địa phương cũ. Việc này tạo ra thực lực mới vượt trội nhờ hai điểm chính để tạo ra động lực mới. Thứ nhất đó là tạo ra sức cộng hưởng. Ba thành phần vào một không thể chỉ như ngày xưa mà sức cộng hưởng được tạo ra bằng cách kết nối và lựa chọn ưu tiên hợp lý hơn. Lâu nay, kết nối không tốt, mạnh ai nấy lo, nên hiệu quả tăng trưởng không cao. Bây giờ, chúng ta có điều kiện để xử lý đúng cách hơn và xử lý mạnh hơn.
Thứ hai là chúng ta có lựa chọn ưu tiên, tức khi đã có một tổ hợp, cần biết dồn lực vào cụm nào và ở giai đoạn nào. Ví dụ, trong toàn bộ hệ thống đường vành đai là kết nối, cần dốc sức làm nhanh những đoạn nào, những tuyến nào khơi thông cho từng vùng nhưng lại tạo ra sức đẩy cho vùng khác. Hay các tuyến metro nội đô, liên vùng cũng vậy, chúng ta phải xác định đâu là tuyến cần ưu tiên, giải quyết những vấn đề cấp bách cho TP.HCM.
Sức cộng hưởng này tạo ra hiệu quả tăng lên và lực cũng mạnh lên. TP.HCM mới đã là siêu đô thị và phải chạy đua với thế giới chứ không phải trong nước nữa nên cần định vị tương lai là một "thế lực" hội nhập và cạnh tranh toàn cầu. Đây là trung tâm kinh tế, đầu tàu phát triển, tăng trưởng quốc gia và là tọa độ kết nối, trung chuyển quốc tế.
* Bên cạnh việc khai thác tối đa sức cộng hưởng từ ba khối truyền thống, những động lực truyền thống, TP cần bổ sung những động lực mới nào để đạt tăng trưởng cao, tăng trưởng mức hai con số?
- Những động lực cũ không đủ để chúng ta đạt được mức tăng trưởng cao, do đó cần phải chú trọng vào thể chế mới, giải pháp khác thường và nỗ lực phi thường để tạo ra các cơ hội kinh tế mới.
Đầu tiên, cần xây dựng hạ tầng giao thông mang tính đột phá. Cần đẩy mạnh phát triển hệ thống đường sắt cao tốc, đường sắt trên cao bên trong TP. TP đã đặt mục tiêu phát triển hàng trăm, thậm chí hàng ngàn km đường sắt đô thị, hệ thống này không chỉ kết nối nội đô mà còn nối xuống Bà Rịa - Vũng Tàu, lên Bình Dương.
Đây sẽ là động lực cực kỳ mạnh vì nó giải quyết ách tắc và tạo ra cơ hội thu hút nguồn lực qua hình thức công - tư kết hợp. Cần phải liên kết cảng biển, tối ưu hai cảng lớn là Cái Mép - Thị Vải và Cần Giờ. TP có những lợi thế bảo đảm "đi sau, vượt trước" trong việc xác lập Trung tâm logistics toàn cầu - khu vực có tính cạnh tranh cao.
Đây là sứ mệnh quốc gia, không thể để hai cảng cạnh tranh trong nội bộ một địa phương mà phải tạo ra cơ chế, cách thức để cảng trung chuyển này thành cụm càng tốt nhất. Điều này đòi hỏi Trung ương và đặc biệt là TP.HCM phải có giải pháp về bước đi và cơ chế.
Cần xây dựng không gian kinh tế đô thị đa chiều, bao gồm kinh tế tầng thấp và công nghệ cao. TP.HCM nên chú ý đến việc phát triển kinh tế tầng thấp (không gian kinh tế dưới mặt đất). Điều này không chỉ giúp giải quyết ngay vấn đề ách tắc giao thông trên mặt đất.
Quan trọng hơn, nó hàm ý phát triển một nền công nghiệp chế tạo các thiết bị bay, đây là một thị trường toàn cầu đang bùng lên mạnh mẽ, đóng góp cho cả mục đích quân sự và dân sự.
Cuối cùng, cần phải phát huy sức mạnh của những động lực mới đó là Trung tâm tài chính quốc tế, khu thương mại tự do gắn với trung tâm logistics, tăng trưởng xanh...
TP.HCM cần đẩy mạnh phát triển hệ thống đường sắt cao tốc, đường sắt trên cao bên trong thành phố để kết nối nội đô và liên vùng - Ảnh: Q.ĐỊNH
Khơi dậy tiềm năng kinh tế ngầm, kinh tế đêm
* Chúng ta vẫn còn dư địa để phát triển những lĩnh vực TP.HCM có thế mạnh nhưng chưa phát huy được tối đa như kinh tế đêm, không gian văn hóa hay đặc biệt là kinh tế ngầm vốn đã được rất nhiều quốc gia phát triển thành công?
- Lâu nay, sự tập trung phát triển chỉ trên bề mặt (mặt đất) gây ra ách tắc và tăng giá đất. TP.HCM cần mở rộng sang các không gian khác. Kinh tế ngầm cũng là dư địa lớn cho TP.HCM. Các đô thị văn minh, hiện đại nào cũng có những không gian ngầm dưới lòng đất, thậm chí là như một đô thị dưới lòng đất để kinh doanh, mua sắm, giải trí, đi lại...
TP.HCM đang nghiên cứu phát triển khu thương mại tự do Cái Mép Hạ (Bà Rịa - Vũng Tàu cũ) gắn liền với cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Ảnh: A LỘC
Phát triển khu thương mại tự do tạo tiền đề bứt phá
Theo định hướng của Đảng bộ TP.HCM, khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu được quy hoạch phát triển kinh tế biển, đặc biệt là các cụm cảng biển và hệ thống logistics. Trong đó, cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải đang dần trở thành siêu cảng của Việt Nam và thế giới.
Nổi bật là cảng Gemalink - một trong 19 cảng trên thế giới có khả năng tiếp nhận tàu container trọng tải đến 24.000 TEU. Thời gian qua, siêu cảng này đã thu hút các tập đoàn cảng biển, hãng tàu lớn nhất thế giới về hội tụ. Nhiều nhà khai thác cảng lớn nhất thế giới đang liên doanh khai thác tại đây.
Ngoài ra, khu vực Cái Mép Hạ (phường Tân Phước và Tân Hải) đang nghiên cứu, xây dựng khu thương mại tự do (FTZ), quy mô khoảng 3.800ha. Đây là khu tích hợp đa chức năng, có ranh giới địa lý và không gian xác định, được phân thành 3 khu chức năng với 8 phân khu có vị trí liền kề.
Việc hình thành FTZ Cái Mép Hạ sẽ góp phần tăng cường thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước, đặc biệt từ các tập đoàn logistics, thương mại và sản xuất công nghệ cao. Từ đó, tạo động lực tăng trưởng mới cho TP.HCM, Đông Nam Bộ và hệ thống cảng biển quốc gia.
Nhiều doanh nghiệp bày tỏ quan tâm, đề xuất đầu tư vào FTZ Cái Mép Hạ. Tuy nhiên, để FTZ Cái Mép Hạ thực sự bứt phá, các chuyên gia cho rằng TP.HCM cần có cơ chế đặc thù riêng như thủ tục hải quan, thuế quan, đầu tư, xuất nhập khẩu và logistics nhanh - minh bạch - ổn định.
Ưu tiên đầu tư các tuyến giao thông chiến lược, hạ tầng đồng bộ và thông thoáng. Chọn lọc các tập đoàn lớn, công nghệ cao, thân thiện môi trường, tránh đầu tư "lướt sóng" hay doanh nghiệp tận dụng ưu đãi.
Trao quyền nhiều hơn cho TP.HCM tự chủ, tự quyết
Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên nhân căn bản khiến TP.HCM và cả vùng Đông Nam Bộ khó phát triển "đến tầm" trong thời gian qua chính là sự "trói buộc thể chế", đây là điểm nghẽn của điểm nghẽn. Để đạt tăng trưởng hai con số, phải "giải nén" tư duy và cơ chế. Không chỉ TP.HCM, mà cả vùng kinh tế trọng điểm phía Nam cần được nâng tầm thể chế để dẫn đầu mô hình "tự quyết, tự làm, tự chịu trách nhiệm".
Nghị quyết 98 rất quan trọng, nhưng tinh thần thực thi phải mở hơn nữa và trao nhiều quyền hơn nữa và làm sao để cán bộ tự tin làm việc. Trao quyền tốt giống như thắng xe tốt, giúp người ta đi nhanh. Việc trao quyền là để họ phải chịu trách nhiệm, từ đó thúc đẩy sự chủ động sáng tạo. Khi được trao nguồn lực và gắn với sứ mệnh đầu tàu, TP.HCM phải chịu trách nhiệm. Nếu không đủ năng lực, phải tự động rời đi. Tự chịu trách nhiệm là phép thử tốt nhất để xem tài năng cá nhân và tài năng bộ máy có trụ được không.
Cơ chế phải vận hành theo nguyên tắc: việc chọn người chứ không phải người chọn việc. Cần định ra tiêu chuẩn cho công việc, sau đó chọn người giỏi nhất. Giao cho TP.HCM cơ chế tự chủ sáng tạo đủ tầm, đủ mức, đủ trách nhiệm quốc gia, thì sẽ có con người phù hợp.
TP.HCM tái lập Sở Quy hoạch - Kiến trúc: Tạo đầu mối chiến lược cho siêu đô thị mới
