Báo Tiền Phong có cuộc trao đổi với ông Mai Văn Khiêm về hình thái thiên tai nguy hiểm này cũng như diễn biến bão và mưa lũ trong thời gian tới ở nước ta.
Thưa ông những năm gần đây, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia thường xuyên cảnh báo về nguy cơ xuất hiện các cơn bão/ áp thấp nhiệt đới hình thành ngay trên Biển Đông, ông có thể lý giải vì sao chúng ta lại cần đặc biệt lưu ý đến những cơn bão này?
Ảnh hưởng của bão đến đất liền nước ta có thể đến từ hai nguồn chính. Thứ nhất là các cơn bão hình thành từ vùng biển Tây Bắc Thái Bình Dương, sau đó di chuyển qua Philippines vào Biển Đông, có thể tiếp tục hướng vào đất liền Việt Nam. Thứ hai là các cơn bão và áp thấp nhiệt đới (ATNĐ) hình thành trực tiếp trên Biển Đông.
Việc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia thường xuyên cảnh báo nguy cơ bão/ATNĐ hình thành ngay trên Biển Đông xuất phát từ tính chất đặc biệt nguy hiểm của các hình thái này. Không chỉ khó lường về thời gian và quỹ đạo, diễn biến nhanh của hình thái thiên tai này khiến công tác ứng phó phải được tiến hành khẩn trương, sát thực tiễn và luôn trong trạng thái chủ động cao.
Khác với các cơn bão di chuyển từ xa vào, khi hình thành trên Biển Đông, khả năng dự báo sớm và thời gian phản ứng bị rút ngắn, làm tăng mức độ nguy hiểm, đặc biệt trong trường hợp bão mạnh lên nhanh hoặc đổ bộ vào khu vực dân cư đông đúc. Điều này khiến công tác chuẩn bị ứng phó gặp nhiều thách thức, đặc biệt là đối với tàu thuyền đang hoạt động trên biển và các hoạt động kinh tế - xã hội tại ven biển và đất liền.
Chúng ta có thể thấy rất rõ điều này qua sự xuất hiện và tác động của cơn bão số 1 đến miền Trung vừa qua. Sáng sớm ngày 10/6, ATNĐ hình thành trên Biển Đông, đến chiều tối ngày 10/6, mưa dông đã bắt đầu xuất hiện ở Huế và Đà Nẵng ngay trước khi ATNĐ mạnh lên thành bão số 1.
Trong suốt 3 ngày liên tiếp (từ chiều tối 10/6 đến 13/6) mưa rất lớn đã trút xuống khu vực Trung Trung Bộ, đặc biệt là Quảng Bình đến Quảng Ngãi, gây ra một đợt mưa lũ kỷ lục trong tháng 6 ở các tỉnh miền Trung. Điều này cho thấy tính bất ngờ, nguy hiểm của các cơn bão hình thành trên Biển Đông.
Bão số 1 đã gây mưa kỷ lục trong tháng 6 ở miền Trung, trong đó Huế chịu thiệt hại nặng nề nhất khi có nơi mưa tới trên 1200mm. Hình ảnh ghi tại huyện Quảng Điền, thành phố Huế ngày 13/6.
Về xu thế, qua thống kê khí tượng thủy văn giai đoạn 1994–2024, chúng tôi nhận thấy, số lượng bão và ATNĐ hình thành ngay trên Biển Đông có sự dao động đáng kể theo từng năm, trong đó chịu ảnh hưởng rõ rệt bởi các pha của hiện tượng ENSO (hiện tượng khí hậu liên quan đến sự thay đổi nhiệt độ bề mặt nước biển ở vùng trung tâm và phía đông Thái Bình Dương).
Cụ thể trong các năm ENSO ở trạng thái trung tính, số lượng bão/ATNĐ hình thành trên Biển Đông là cao nhất (70 cơn – chiếm 29,3%). Các năm La Nina cũng ghi nhận số lượng cao tương đương. Các năm El Nino ghi nhận số lượng thấp hơn rõ rệt (39 cơn – 16,3%). Đặc biệt, những năm ENSO chuyển pha (từ El Nino sang La Nina hoặc ngược lại), số lượng bão/ATNĐ hình thành tại Biển Đông rất thấp, lần lượt là 37 cơn (15,5%) và 24 cơn (10%).
Năm nay hiện tượng ENSO đang ở pha trung tính. Chúng ta có thể nhận thấy, ngoài bão số 1, những ngày qua, ATNĐ cũng hình thành ngay trên Biển Đông. Từ chiều tối 26/6, ATNĐ này đã đi vào bán đảo Lôi Châu của Trung Quốc sau đó di chuyển sâu vào đất liền tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc và tan dần. Như vậy hai xoáy thuận đầu tiên trên Biển Đông năm nay đều hình thành ngay tại Biển Đông.
Thưa ông, sau cơn bão số 1 được nhận định là đặc biệt, dị thường, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia nhận định như nào về mùa mưa bão năm nay trên Biển Đông và tác động của bão đến vùng biển và đất liền nước ta?
Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia.
Theo nhận định của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, trong năm 2025, tổng số bão và ATNĐ hoạt động trên khu vực Biển Đông được dự báo ở mức xấp xỉ trung bình nhiều năm (TBNN).
Cụ thể, dự kiến có khoảng 10–13 cơn bão/ATNĐ hình thành và hoạt động trên Biển Đông (so với TBNN là khoảng 11 cơn), trong đó khoảng 4–5 cơn có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền Việt Nam (TBNN là 4,7 cơn).
Về tác động, trên biển, bão và ATNĐ có thể gây ra gió mạnh, sóng lớn và biển động dữ dội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn của tàu thuyền hoạt động trên biển, khai thác hải sản và giao thông hàng hải.
Trên đất liền, bão và ATNĐ thường gây mưa lớn, gió giật mạnh, từ đó tiềm ẩn nguy cơ lũ quét, sạt lở đất ở khu vực miền núi, cũng như ngập úng tại đô thị và vùng trũng thấp. Mức độ rủi ro càng cao nếu các đợt mưa lớn xảy ra liên tiếp hoặc kết hợp với các hình thái thời tiết bất lợi khác như dải hội tụ nhiệt đới, gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh.
Trước diễn biến khó lường của mùa mưa bão năm nay, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đề nghị các địa phương, đặc biệt là khu vực ven biển, vùng đồng bằng và miền núi, cần theo dõi chặt chẽ các bản tin dự báo, cảnh báo chính thức do cơ quan khí tượng phát hành.
Bên cạnh đó, cần chủ động xây dựng , rà soát và triển khai các phương án ứng phó thiên tai theo phương châm “4 tại chỗ”, tăng cường năng lực phòng ngừa, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản. Đối với khu vực biển, cần có kế hoạch quản lý hoạt động khai thác, di chuyển và trú tránh của tàu thuyền một cách linh hoạt, phù hợp với diễn biến thời tiết.
Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia sẽ tiếp tục theo dõi sát tình hình thời tiết nguy hiểm, đặc biệt là các hình thái nhiệt đới trên Biển Đông, và cập nhật thường xuyên, kịp thời đến các cấp chính quyền, cơ quan chức năng và người dân để phục vụ tốt nhất công tác phòng chống thiên tai trong suốt mùa mưa bão năm 2025.
Trân trọng cảm ơn ông!