Cuộc đàm phán Nga - Ukraine thông qua trung gian hòa giải của Mỹ chưa thực sự bắt đầu nhưng đã có nhiều kịch tính.
Lần đầu tiên cả thế giới được công khai theo dõi và chứng kiến sự đổ vỡ cay đắng của một cuộc đàm phán giữa Mỹ và Ukraine ngày 28/2/2025 tại Nhà Trắng về việc trao đổi đất hiếm và bảo đảm an ninh cho Ukraine.
Tổng thống Volodymyr Zelensky cùng phái đoàn Ukraine đã bị yêu cầu rời Nhà Trắng sau khi cuộc đối thoại tại Phòng Bầu dục giữa ông với Tổng thống Mỹ Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance diễn biến thành một màn "đấu khẩu" nảy lửa.
Đàm phán công khai về một vấn đề hệ trọng quốc gia trước bàn dân thiên hạ xưa nay là một điều lạ, nhưng nó đã thực sự diễn ra với dụng ý rõ ràng là để chuyển tải một thông điệp cho Nga và cả thế giới.
Cuộc đàm phán Mỹ - Ukraine thực chất là một phần của quá trình chuẩn bị cho cuộc đàm phán trực tiếp giữa Nga và Ukraine thông qua trung gian hòa giải của Mỹ. Mỹ tự nguyện tham gia giải quyết cuộc xung đột chủ yếu là vì những lợi ích chiến lược rộng lớn của Mỹ dưới chính quyền Tổng thống Trump, nhằm kéo Nga về phía mình để tập trung ứng phó Trung Quốc. Làm trung gian giải quyết cuộc xung đột này cũng mang lại nhiều lợi ích khác cho Mỹ, kể cả lợi ích kinh tế và vị thế của nước Mỹ.
Cuộc đàm phán trở thành cuộc tranh cãi ở Nhà trắng. Ảnh: Getty
Mỹ quyết định đóng vai trò này khi nhận thấy những điều kiện đã chín muồi: cả hai bên Nga và Ukraine đều đã kiệt quệ và không thể kết thúc cuộc chiến bằng giải pháp quân sự.
Tuy nhiên, trong một cuộc đàm phán giữa hai bên xung đột cường độ cao như xung đột Nga - Ukraine, thì bên trung gian phải vừa có sức mạnh và nhiều đòn bẩy, vừa phải trung lập.
Mỹ vốn đứng về một bên - Ukraine, nên để đóng được vai trò trung gian hòa giải, Mỹ trước hết phải cài đặt lại các mối quan hệ với mỗi bên, nghĩa là Mỹ sẽ phải cải thiện quan hệ với Nga và tạo khoảng cách với Ukraine.
Đây chính là những gì đang diễn ra kể từ khi Tổng thống Donald Trump lên cầm quyền và cam kết giải quyết ngay cuộc xung đột Nga - Ukraine. Ông Trump bắt đầu ca ngợi Nga và chỉ trích Ukraine, đồng thời mở các cuộc thảo luận con thoi với cả hai phía, để tìm cơ hội khởi động cuộc đàm phán Nga - Ukraine.
Tuy nhiên, cũng giống như bất cứ cuộc đàm phán nào, kỳ vọng ban đầu của 2 bên là rất lớn. Nga sẽ muốn giữ được bán đảo Crimea và vùng Donbass, đồng thời đòi Ukraine không được vào NATO và phương Tây dỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế. Ukraine muốn lấy lại toàn bộ các vùng lãnh thổ Nga đã chiếm đóng và được đảm bảo an ninh.
Sự khác biệt quá lớn như trên khiến hai bên chưa thể bắt đầu cuộc đàm phán thực sự. Do vậy, Mỹ sẽ phải dùng các đòn bẩy của mình để gây áp lực buộc cả hai bên hạ thấp kỳ vọng từ cuộc đàm phán.
Cuộc đàm phán tại Nhà Trắng giữa Mỹ và Ukraine ngày 1/3/2025 chính là nhằm gây áp lực để Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky chấp nhận hạ thấp yêu cầu của mình về lãnh thổ và sự bảo đảm không rõ ràng của Mỹ về an ninh. Tuy nhiên, phía Ukraine với con bài cung cấp đất hiếm cho Mỹ và có sự ủng hộ của châu Âu, đã thể hiện một thái độ cứng rắn, không chấp nhận nhượng bộ.
Ukraine cũng muốn công khai điều này cho phía Nga biết. Về phần mình, cho dù đàm phán với Ukraine đổ vỡ, ông Trump muốn công khai cho ông Putin thấy rằng Mỹ đã làm hết sức vì Nga, nhưng khó khăn trong đàm phán còn là do thái độ cứng rắn của Ukraine.
Để có thể bắt đầu đàm phán và thoát ra khỏi cuộc xung đột, cả Nga và Ukraine đều phải điều chỉnh lập trường của mình. Thỏa thuận sẽ không bao giờ hoàn hảo, mỗi bên sẽ mất một chút, được một chút.
Kết cục của một thỏa thuận hòa bình giữa Nga và Ukraine có hình thù thực sự thế nào phải chờ các diễn biến tiếp theo, có thể cũng không kém phần kịch tính như cuộc đối thoại Trump - Zelensky tại Nhà Trắng vừa qua.
Đàm phán Mỹ - Ukraine về đất hiếm và bảo đảm an ninh cho Ukraine nhiều khả năng sẽ được nối lại và đạt thỏa thuận, với một số điều chỉnh đảm bảo an ninh cho Ukraine một cách rõ ràng hơn.
Mỹ đang chuẩn bị đàm phán vòng 2 tại Thổ Nhĩ Kỳ để khôi phục quan hệ với Nga và thuyết phục nước này điều chỉnh lập trường để sớm bước vào đàm phán hòa bình với với Ukraine. Ngay cả cuộc đàm phán này cũng không dễ dàng, bởi Mỹ dù có nhiều đòn bẩy như việc dỡ bỏ cấm vận và những lợi ích trong việc khôi phục lại quan hệ kinh tế, nhưng Nga cũng có không ít đòn bẩy chiến lược như sự hậu thuẫn của Trung Quốc, Triều Tiên…
Cuộc đàm phán trực tiếp Nga - Ukraine bắt đầu khi nào, tiến triển ra sao sẽ phụ thuộc vào tiến bộ của các đàm phán riêng rẽ giữa Mỹ với Nga và Ukraine trên đây. Xem ra, cuộc xung đột Nga - Ukraine đã không thể giải quyết được trong vòng 24 giờ như tuyên bố của Trump, cũng không dễ giải quyết được trong vòng 24 tuần tới.
Đại sứ Tôn Sinh Thành- Nguyên Đại sứ Việt Nam tại các nước Ấn Độ, Nepal, Bhutan, Sri Lanka, hiện là Giảng viên cao cấp, giảng dạy môn Đàm phán quốc tế, Học viện ngoại giao
* Tiêu đề bài viết do tòa soạn đặt lại