Người nghệ nhân lặng thầm giữ thanh âm Việt trong từng thớ gỗ

Nặng lòng với nhạc cụ dân tộc

Ẩn mình trong một con hẻm nhỏ của Tp.HCM, xưởng đàn dân tộc của nghệ nhân Huỳnh Văn Sắn chẳng có biển hiệu hào nhoáng, cũng không ồn ào quảng bá. Tại đây, chỉ có mùi gỗ, tiếng đục đẽo, những đoạn dây đàn căng chỉnh và một người thợ già cần mẫn giữ nghề.

Lần đầu gặp ông Huỳnh Văn Sắn, chúng tôi ấn tượng bởi nụ cười hiền lành cùng đôi bàn tay chai sần nhưng khéo léo. Ông kể, thuở nhỏ do hoàn cảnh khó khăn, ông theo anh bà con học nghề. Lúc đó, đứng trước lựa chọn giữa nghề mộc và nghề sắt, ông tình cờ bén duyên với nhạc cụ dân tộc. Tưởng chỉ học cho biết, vậy mà mấy chục năm sau, tiếng đàn lại trở thành lẽ sống.

Những loại nhạc cụ truyền thống được treo đầy nhà nghệ nhân Huỳnh Văn Sắn.

Hành trình giữ nghề chẳng hề bằng phẳng, học nghề đã gian nan, làm nghề lại càng chật vật. Có những giai đoạn, không đủ đơn hàng, ông đành chuyển sang làm mộc mỹ nghệ, đóng tàu, làm hàng chợ. Nhưng rồi, cái duyên với nhạc cụ dân tộc níu ông trở về. "Chắc nghề chọn mình, trốn cũng không được", ông Sắn cười hiền chia sẻ.

Dựa vào kinh nghiệm tích góp sau nhiều năm, ông mở được xưởng đàn nhỏ chuyên chế tác đàn Tranh, đàn Tỳ Bà, đàn Bầu, đàn Kìm, đàn Cò... Toàn bộ các công đoạn đều làm thủ công, từ chọn gỗ, phơi gỗ đến cắt, tạo dáng, lắp ráp. Theo ông, làm đàn dân tộc không chỉ cần kỹ thuật mà còn phải đặt cả tâm hồn, sự trân trọng văn hóa Việt vào từng chi tiết.

Nghệ nhân Huỳnh Văn Sắn cần mẫn chế tác đàn.

Trong số các nhạc cụ dân tộc được chế tác tại xưởng, đàn Tỳ Bà là một trong những nhạc cụ đặc biệt để lại nhiều dấu ấn với ông. Đàn Tỳ Bà có hình dáng tựa như quả lê, cần đàn ngắn và cong, 4 dây đàn tạo nên những giai điệu vừa sâu lắng, vừa tươi vui.

Xuất phát từ Trung Hoa, nhưng khi du nhập vào Việt Nam, đàn Tỳ Bà đã được nghệ nhân Việt cải tiến cả về cấu tạo và cách chơi để phù hợp với dòng nhạc tài tử, cải lương và âm nhạc dân gian Việt Nam. 

Nếu như Tỳ Bà Trung Hoa chuộng kỹ thuật gảy nhanh, tiết tấu dồn dập, thì Tỳ Bà Việt Nam lại thiên về những giai điệu uyển chuyển, luyến láy mượt mà, chất chứa hồn quê.

Ông Sắn cho biết, để chế tác đàn cần tỉ mỉ, chỉn chu, đặt cái tâm vào sản phẩm.

Ông Huỳnh Văn Sắn cho biết, để làm ra một cây đàn Tỳ Bà đạt chuẩn, khâu chọn gỗ cực kỳ quan trọng. Phải là gỗ mít, gỗ hồng đào hoặc gỗ trắc, phơi tự nhiên từ 3-5 năm để gỗ đạt độ khô lý tưởng. Mỗi cây đàn khi hoàn thiện đều có âm sắc rất riêng, mang dấu ấn bàn tay người thợ và hơi thở văn hóa vùng miền.

Giữ hồn Việt trong từng thanh âm

Gần 20 năm làm đàn, tuổi tác ngày càng lớn, ông Sắn không khỏi trăn trở về tương lai của nghề. Ông cho biết, đã từng có vài bạn trẻ tìm đến xin học, nhưng rồi phần lớn đều bỏ cuộc vì không chịu nổi tính tỉ mỉ, yêu cầu cao về sự kiên nhẫn. Để chế tác đàn thủ công, mỗi chi tiết dù nhỏ nhất cũng phải chính xác tuyệt đối, lệch một chút là cả cây đàn không còn giữ được thanh âm chuẩn mực.

Vợ ông, bà Nguyễn Thị Diễm, từng nhiều lần khuyên chồng nên nghỉ ngơi, an hưởng tuổi già nhưng ông Sắn chỉ cười, bảo bỏ nghề thì buồn tay buồn chân, mà còn tiếc nghề. Đàn không chỉ là sinh kế, mà còn là cái tình với văn hóa dân tộc, với những câu hò, điệu lý, bài vọng cổ đã nuôi lớn tuổi thơ của ông.

Để chế tác đàn thủ công, mỗi chi tiết dù nhỏ nhất cũng phải chính xác tuyệt đối, lệch một chút là cả cây đàn không còn giữ được thanh âm chuẩn mực.

Điều an ủi lớn nhất của chú có lẽ là cô con gái Huỳnh Thị Diễm Ngân, không chỉ yêu nhạc cụ dân tộc mà còn tích cực quảng bá xưởng đàn của ba mình trên TikTok, Facebook.

Ngân chia sẻ: “Mấy năm trước, các bạn trẻ còn ngại tiếp cận nhạc cụ dân tộc vì cho rằng quá xưa cũ, khó chơi. Nhưng bây giờ, nhờ các sản phẩm âm nhạc kết hợp hiện đại và truyền thống, nhạc cụ dân tộc dần được yêu thích hơn. Có bé chỉ mới học lớp 3 mà đã tìm đến xưởng nhờ ba tư vấn chọn đàn".

Nghệ sĩ Trung Nghĩa biểu diễn đàn Tỳ Bà do ông Huỳnh Văn Sắn chế tác. (Ảnh: NVCC).

Cũng chính nhờ mạng xã hội mà nghệ sĩ Trung Nghĩa – một người con đất Phú Yên đã tìm đến ông Sắn, đặt làm riêng một cây đàn Tỳ Bà có thể chơi được cả nhạc dân gian lẫn nhạc trẻ. Đây là một thử thách mới, nhưng cũng là niềm vui với ông Sắn khi thấy nhạc cụ dân tộc vẫn có chỗ đứng trong dòng chảy âm nhạc đương đại.

Xưởng đàn nhỏ bé, khiêm tốn giữa lòng phố thị nhưng từng nhạc cụ làm ra lại chứa đựng cả tâm huyết của một đời người.

Mỗi cây đàn không chỉ là công cụ phát ra âm thanh, mà còn là nhịp cầu nối những thế hệ yêu nhạc cụ dân tộc với kho tàng văn hóa Việt Nam.

Giữa thời đại công nghệ số, giữa những âm thanh điện tử dồn dập, vẫn có một người thợ già lặng lẽ nâng niu từng tiếng đàn mộc mạc. Và khi còn những người trẻ như Diễm Ngân, Trung Nghĩa… tiếp nối tình yêu đó, thì những thanh âm thuần Việt sẽ vẫn còn ngân vang, không chỉ trong ký ức mà còn trong tương lai.