Chuyện sửa xe điện
Wu Jingdong tin rằng anh có thể sửa bất cứ thứ gì. Người thợ máy 51 tuổi đã dành ba thập kỷ để sửa chữa và tinh chỉnh mọi loại xe, thậm chí lái xe tăng trong thời gian phục vụ trong quân ngũ.
Nhưng vào năm 2023, một chiếc xe điện lăn bánh vào xưởng của ông ở tỉnh Liêu Ninh, đông bắc Trung Quốc, nơi loại xe này vẫn còn hiếm. Chỉ một yêu cầu đơn giản là thêm chất làm lạnh điều hòa đã cho Wu thấy mình chưa có sự chuẩn bị nào trước làn sóng xe điện bùng nổ trong tương lai.
Wu Jingdong.
Wu sử dụng cùng loại chất làm lạnh mà bản thân tin dùng trong nhiều năm để rồi quá muộn khi nhận ra xe cần có thêm chất cách điện. Ông nói rằng: "Sử dụng sai chất làm lạnh trong EV có thể gây ra lỗi cách điện và dẫn đến trục trặc".
Sai lầm cơ bản đó ẩn hiện về những điều xảy ra sắp tới. Với doanh số bán xe điện trong nước tăng vọt, Wu tin rằng công nghệ mới sẽ biến đổi ngành công nghiệp ô tô, giống như việc chuyển sang phun nhiên liệu điện tử vào những năm 1990.
Đến tháng 8, Wu đã hoàn thành khóa học cấp tốc về bảo trì xe điện và chuyển đến Tô Châu ở miền đông Trung Quốc, một thành phố đi đầu trong cơn sốt xe điện của đất nước.
Cuộc đua hướng tới năng lượng sạch của Trung Quốc đã đưa xe điện lên hàng đầu, hiện chiếm hơn một nửa tổng doanh số bán ô tô mới. Nhưng sự chuyển đổi nhanh chóng này đang phơi bày những vết nứt trong hệ sinh thái sửa chữa ô tô của quốc gia tỷ dân.
Không giống như xe chạy xăng, xe điện chạy bằng hệ thống điện phức tạp. Việc sửa chữa chúng không chỉ đòi hỏi kiến thức cơ khí mà còn cần các công cụ chính xác, thử nghiệm nghiêm ngặt và một bộ kỹ năng hoàn toàn mới. Rất ít cửa hàng sửa chữa được trang bị để xử lý sự thay đổi này và các chương trình đào tạo tốn kém, mất thời gian và thường lỗi thời.
Dụng cụ sửa chữa cách điện dùng cho xe điện.
Và khi đợt xe điện đầu tiên sắp hết hạn bảo hành, người tiêu dùng ngày càng phàn nàn về các lựa chọn sửa chữa hạn chế, thời gian chờ đợi lâu để được bảo dưỡng ngoài bảo hành.
Thách thức không chỉ giới hạn ở những cá nhân như Wu — toàn bộ ngành sửa chữa của Trung Quốc đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt lớn. Đến năm 2025, ngành xe điện sẽ cần 1,2 triệu công nhân, nhưng vẫn còn thiếu hụt hơn 1 triệu nhân tài, với 80% tình trạng thiếu hụt là ở dịch vụ sau bán hàng.
Sự mất cân bằng này là điều đáng kinh ngạc. Trung Quốc có 397.000 cửa hàng sửa chữa xe chạy xăng nhưng chỉ có chưa đến 20.000 cửa hàng chuyên về xe điện. Tức là chỉ có hơn một trung tâm dịch vụ cho mỗi 1.000 xe điện trên đường.
Trong khi đó, hiện nay, chưa đến 100.000 công nhân được đào tạo để xử lý việc sửa chữa xe điện với những lỗ hổng nghiêm trọng về kỹ năng như thử nghiệm pin, phân tích dữ liệu lớn và công nghệ lái xe tự động.
Một chiếc xe điện bị hỏng được tháo rời.
Để thu hẹp khoảng cách ngày càng lớn, các trường dạy nghề đang cập nhật chương trình của mình, dạy các kỹ thuật viên giải mã các hệ thống phức tạp của xe điện. Các chủ doanh nghiệp đang tham gia đào tạo thực hành và mức lương tăng cho thấy tương lai tươi sáng hơn cho ngành nghề này.
Tuy nhiên, sự thay đổi vẫn chậm và hàng triệu xe điện đã lăn bánh trên đường. Việc Trung Quốc có thể đào tạo đủ thợ lành nghề để duy trì hoạt động của chúng sẽ quyết định liệu cuộc cách mạng điện của nước này có tiếp tục đi đúng hướng hay không.
Học hỏi
Chỉ vài ngày sau khi hết hạn bảo hành vào tháng 8 năm ngoái, chiếc xe điện của Wu Jiasong dừng bánh đột ngột tại Thượng Hải. Thủ phạm không phải là pin hay động cơ, mà là bộ chuyển đổi DC/DC — một bộ phận nhỏ, quan trọng có kích thước bằng một hộp đựng giày.
Nó chuyển đổi năng lượng điện áp cao từ ắc quy chính thành năng lượng điện áp thấp cho các nhu cầu thiết yếu như đèn, bảng điều khiển và điều hòa không khí. Nếu không có bộ phận này, xe sẽ tắt máy, bất kể ắc quy chính có đầy đến đâu.
Tài xế 40 tuổi đã đợi một tuần để sửa chữa, buộc phải nhờ nhà sản xuất ô tô khắc phục sự cố vì đại lý không thể xác định được vấn đề. "Với xe xăng, tôi có thể tìm được thợ sửa trong ba ngày", Wu nói. "Với xe điện, nếu họ không biết vấn đề là gì, bạn sẽ bị mắc kẹt".
Sự thất vọng của anh nhấn mạnh sự khác biệt cốt lõi giữa xe điện và xe chạy bằng xăng truyền thống. "Với xe chạy bằng nhiên liệu, tôi có thể tìm ra lỗi chỉ bằng cách nhìn vào", Wu, thợ máy, cho biết. "Nhưng với xe điện, tôi phải đọc sơ đồ mạch và đo đạc. Ít bản năng hơn, ít chính xác hơn".
"Xe điện hoạt động trên hệ thống điện áp cao, từ 400 đến 700 vôn", Wan, giáo sư kỹ thuật xe tại một trường đại học nghề ở Giang Tô, nói với Sixth Tone. "Không còn là vấn đề về kiến thức cơ khí nữa. Bạn cần các công cụ chính xác, thử nghiệm cẩn thận và chuyên môn về hệ thống điện áp cao".
Sự thay đổi mạnh mẽ về công nghệ và công cụ này đưa Wu trở lại trường học vào tháng 6 năm 2024. Người đàn ông 51 tuổi đã đăng ký khóa đào tạo kéo dài 12 ngày tại Tianjin Lockda Auto Technology, một công ty chuyên về dịch vụ xe điện.
Các khóa đào tạo sửa chữa xe điện được quảng cáo rộng rãi, nhưng chi phí rất cao — thường vượt quá 10.000 nhân dân tệ (1.400 đô la) — và chất lượng cũng khác nhau. Wu nhớ lại: "Giáo viên chia sẻ các nguyên tắc cơ bản, nhưng phần còn lại tùy thuộc vào bạn".
Nhưng Wu có một lợi thế. Hàng thập kỷ làm việc trên các hệ thống điện áp thấp trong xe chạy xăng đã giúp anh có một khởi đầu thuận lợi. Chi gần 7.000 nhân dân tệ cho học phí, anh đã học được các nguyên tắc cơ bản của xe điện, cùng với các phương pháp chẩn đoán các vấn đề cụ thể như lỗi sạc.
Biển cảnh báo điện nguy hiểm tại khu vực tại khu vực sửa chữa pin của Ruilaiman New Energy Repairs.
Wu cho biết: "Nếu bạn quen với hệ thống dây điện trong xe chạy bằng xăng, bạn có thể học nhanh". "Nhưng đối với người không có kinh nghiệm, có thể mất nhiều năm để thực sự hiểu được công nghệ này".
Thời kỳ chuyển giao
Đối với những người sẵn sàng thích nghi, phần thưởng sẽ đến nhanh hơn mong đợi. Tháng 8 năm ngoái, Wu gia nhập Ruilaiman New Energy Repairs với tư cách là thợ máy chính tại Tô Châu, được tăng lương đáng kể.
Với diện tích 2.400 mét vuông, xưởng làm việc tràn ngập các công cụ kiểm tra điện áp cao, chẩn đoán chính xác và máy hàn laser phục vụ cho công việc lắp ráp pin phức tạp — những thiết bị mà Wu chưa từng xử lý trước đây.
Công ty này là một trong số ít cửa hàng độc lập ở Tô Châu sẵn sàng ứng phó với làn sóng xe điện sắp tới.
Khi đợt xe đầu tiên hết hạn bảo hành, các cửa hàng sửa chữa độc lập như Ruilaiman đang chuẩn bị cho nhu cầu tăng đột biến. "Chúng tôi vẫn đang trong giai đoạn đầu của thị trường năng lượng mới sau bán hàng", Duan Jie, một trong những chủ cửa hàng, cho biết. "Nhưng chúng tôi lạc quan về tiềm năng".
Thời hạn bảo hành cho xe điện thường kéo dài từ ba đến tám năm và hầu hết người tiêu dùng hiện nay đều tin tưởng vào các đại lý - được gọi tại địa phương là cửa hàng 4S (bán hàng, phụ tùng thay thế, dịch vụ và khảo sát) - hoặc các trung tâm dịch vụ được ủy quyền để được sửa chữa miễn phí.
Nhưng những bảo hành đó không bao gồm mọi thứ: thiệt hại do lỗi của con người, sử dụng không đúng cách hoặc sửa đổi trái phép khiến người lái xe phải tự chịu trách nhiệm.
Tuy nhiên, việc thâm nhập vào thị trường dịch vụ hậu mãi xe điện khó khăn hơn nhiều so với dịch vụ sửa chữa ô tô truyền thống.
Các xưởng phải đảm bảo giấy phép tốn kém từ nhà sản xuất, đặc biệt là để sửa chữa pin điện áp cao. Những rào cản này khiến các doanh nghiệp độc lập trở nên tương đối hiếm, ngay cả ở Tô Châu — một thành phố có tỷ lệ thâm nhập thị trường xe điện đạt gần 37% vào năm 2023, một trong những tỷ lệ cao nhất cả nước.
"Ví dụ, sửa chữa pin có ngưỡng nguồn lực cao, nghĩa là các yêu cầu về trình độ tương đối nghiêm ngặt", Duan giải thích. "Bạn cần có sự cho phép từ nhà sản xuất, kỹ thuật viên được chứng nhận và thiết bị chuyên dụng để đáp ứng các tiêu chuẩn của họ".
Ngoài các yêu cầu nghiêm ngặt, chi phí duy trì hoạt động cũng rất cao. Ruilaiman trả hơn 70.000 nhân dân tệ (245 triệu) một tháng tiền thuê nhà và đã đầu tư rất nhiều vào các thiết bị chuyên dụng. Riêng máy hàn laser để sửa chữa cell pin đã tốn hơn 200.000 nhân dân tệ (700 triệu).
Những chi phí cao này và chuyên môn cần thiết tạo ra rào cản lớn đối với nhiều cửa hàng sửa chữa truyền thống. Một số chủ xe ở Thượng Hải nói rằng họ không có đủ trình độ hoặc nguồn lực để tham gia thị trường xe điện và coi việc cố gắng sửa chữa mà không có chứng nhận phù hợp là nguy hiểm.
Đối với các cửa hàng sửa chữa truyền thống như A'jian ở Thượng Hải, tương lai xe điện vẫn còn xa vời. Hàng triệu chiếc xe chạy bằng xăng vẫn giúp gara của anh hoạt động, nhưng sự bùng nổ của xe điện đang buộc anh phải thích nghi.
"Ngành công nghiệp này sẽ không biến mất", A'jian nói. "Miễn là còn xe hơi — ngay cả khi một ngày nào đó chúng bay trên bầu trời — thì vẫn luôn có thứ gì đó cần sửa chữa".